Giảm nghèo miền núi Đà Nẵng đối mặt nút thắt kép

Từ toán giải ngân

Hàng nghìn tỉ đồng từ các Chương trình mục tiêu quốc gia đang được đổ về vùng Tây Đà Nẵng với khát vọng thay đổi diện mạo miền núi. Trong khi một số địa phương như Tây Giang, Trà Linh đã tạo ra những “kỳ tích” nhờ vận dụng sáng tạo nguồn lực, thì bức tranh chung về tiến độ giải ngân vẫn còn nhiều nỗi trăn trở, cho thấy con đường giảm nghèo bền vững không chỉ cần tiền, mà cần cả những cuộc cách mạng trong tư duy và cách làm.

Ngày 16.12, tại cuộc họp về tiến độ giải ngân các chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG), những con số được đặt lên bàn đã cho thấy một nghịch lý lớn. Hàng nghìn tỉ đồng đã được phân bổ, nhưng dòng vốn chảy về với người dân vẫn còn chậm, chưa đạt kỳ vọng.

Báo cáo tại cuộc họp do Phó Chủ tịch UBND thành phố Trần Anh Tuấn chủ trì đã chỉ ra một thực tế đáng suy ngẫm. Tổng nguồn vốn Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi năm 2025 (bao gồm cả vốn các năm trước chuyển sang) lên đến hơn 1,1 nghìn tỉ đồng. Tuy nhiên, tính đến cuối tháng 11, tỉ lệ giải ngân mới chỉ đạt 43%. Tương tự, Chương trình giảm nghèo bền vững dù có khá hơn nhưng cũng chỉ đạt 62%.

Nguyên nhân được các Sở, ban, ngành chỉ ra không mới nhưng vẫn là những rào cản cố hữu. Đại diện Sở Dân tộc và Tôn giáo cho biết, sau khi có kế hoạch vốn, các đơn vị lại chậm trong công tác phân bổ, ảnh hưởng đến tiến độ chung. Đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường cũng chỉ ra những khó khăn đặc thù của miền núi: địa bàn chia cắt, giao thông đi lại khó khăn, thời tiết mưa lũ, sạt lở thường xuyên cản trở thi công. Cùng với đó, việc sáp nhập tỉnh, thành phố kéo theo nhiều thủ tục tài chính phức tạp; sự thay đổi nhân sự sau sắp xếp tổ chức bộ máy cũng ảnh hưởng không nhỏ đến tiến độ.

Trước thực trạng này, chỉ đạo của Phó Chủ tịch UBND thành phố Trần Anh Tuấn là rất quyết liệt: khẩn trương rà soát, có kế hoạch cụ thể cho từng dự án, quyết tâm hoàn thành các công trình dang dở trước 31.12.2025.

Thế nhưng, đằng sau những con số vĩ mô và sự chậm trễ mang tính hệ thống là những “nút thắt” vi mô, những câu chuyện từ chính đời sống người dân mà nếu không tháo gỡ, thì dù giải ngân có nhanh đến đâu, hiệu quả cũng khó có thể bền vững.

Đến "nút thắt" tư duy…

Tại xã Phước Hiệp, một xã miền núi phía Tây, câu chuyện không chỉ nằm ở việc thiếu vốn hay chậm giải ngân. Theo ông Lê Quang Trung, Bí thư Đảng ủy xã, thách thức lớn nhất lại đến từ một thứ vô hình: “nếp nghĩ, cách làm” đã ăn sâu vào tiềm thức.

Ông Trung phân tích, từ bao đời nay, đồng bào các dân tộc thiểu số đã quen với cuộc sống tự tại, tự cung tự cấp. Khi các chính sách hỗ trợ của Nhà nước được triển khai mạnh mẽ, bên cạnh những thành quả to lớn, nó cũng vô tình làm nảy sinh một bộ phận người dân có tư tưởng trông chờ, ỷ lại, thiếu khát vọng vươn lên, thậm chí cố giữ mình trong diện hộ nghèo để được hưởng chính sách.

Tâm lý “an phận” này chính là mảnh đất màu mỡ cho các tệ nạn, hủ tục bén rễ. Nó tạo ra một vòng luẩn quẩn đói nghèo mà tiền bạc từ các chương trình hỗ trợ khó có thể phá vỡ. Đây chính là minh chứng rõ nét nhất cho thấy, nếu chỉ tập trung vào giải ngân mà không đi đôi với việc vận động, thay đổi nhận thức, thì hiệu quả của các chương trình sẽ không thể bền vững.

… Và những “kỳ tích” từ sự vận dụng sáng tạo

Tuy nhiên, không phải nơi nào cũng bị “nút thắt” tư duy níu chân. Câu chuyện ở xã Tây Giang và Trà Linh lại là những điểm sáng đầy cảm hứng, cho thấy khi nguồn lực quốc gia được kết hợp với sự năng động, sáng tạo của địa phương, những thành quả phi thường hoàn toàn có thể xảy ra.

Tại xã biên giới Tây Giang, nguồn vốn từ các Chương trình MTQG đã thực sự tạo ra một cuộc cách mạng. Đồng chí Bhling Mia, Bí thư Đảng ủy xã, cho biết trong nhiệm kỳ 2020-2025, vốn từ các chương trình này chiếm tới 57,05% tổng vốn đầu tư toàn xã (hơn 445/780 tỉ đồng). Nguồn lực khổng lồ này đã được Tây Giang biến thành những công trình cụ thể: hơn 550km đường giao thông được bê tông hóa, 100% hộ dân có điện lưới, và đặc biệt là 41 điểm tái định cư an toàn cho hơn 1.300 hộ dân vùng thiên tai.

Thành công của Tây Giang không chỉ đến từ việc xây dựng hạ tầng. Sức bật thực sự của họ nằm ở một chiến lược phát triển toàn diện với sáu giải pháp trọng tâm, trong đó “hạt nhân” là xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh, hoạt động theo mô hình “7 rõ”. Từ đó, xã đã quy hoạch phát triển kinh tế bền vững với cây dược liệu, bảo tồn văn hóa Cơ Tu gắn với du lịch, và giảm nghèo theo phương châm “đưa cần câu, không đưa con cá”.

Nếu Tây Giang là hình mẫu về việc vận dụng hiệu quả nguồn lực từ trên xuống, thì Trà Linh lại là minh chứng cho một con đường khác: tìm ra một “chìa khóa vàng” kinh tế để tự thân thay đổi cuộc sống và tư duy. “Chìa khóa” đó chính là cây Sâm Ngọc Linh.

Theo bà Hồ Thị Minh Thuận, Bí thư Đảng ủy xã Trà Linh, địa phương đã biến tiềm năng từ hơn 7.300 ha rừng tự nhiên thành một mô hình kinh tế dưới tán rừng cực kỳ thành công. Người dân Xơ Đăng, Ca Dong với tri thức bản địa của mình đã hiểu rằng, giữ rừng chính là giữ sâm, giữ “nồi cơm” của gia đình. Lợi ích kinh tế to lớn từ 100 tấn sâm thu hoạch mỗi năm đã biến mỗi người dân trở thành một người bảo vệ rừng tận tụy nhất, tự nguyện phá vỡ tư duy du canh du cư, phá rừng làm rẫy. Toàn xã đã có gần 700 ha rừng được cho thuê để trồng sâm, thu hút 361 hộ dân và 14 doanh nghiệp tham gia. Đây là lời giải xuất sắc cho bài toán làm sao để phát triển kinh tế song hành với bảo vệ môi trường, và quan trọng hơn, làm sao để thay đổi “nếp nghĩ” của người dân một cách tự nhiên và bền vững nhất.

Cần những cơ chế đột phá

Đặt các câu chuyện của Phước Hiệp, Tây Giang, Trà Linh bên cạnh bài toán giải ngân chung của thành phố, con đường phát triển cho miền núi Đà Nẵng đã hiện ra rõ nét hơn. Vấn đề không chỉ nằm ở việc đẩy nhanh tiến độ giải ngân, mà là làm thế nào để đồng vốn được sử dụng hiệu quả và tạo ra sự thay đổi bền vững từ gốc rễ.

Những kiến nghị từ thực tiễn của Tây Giang mang ý nghĩa sâu sắc cho cả vùng. Đó là sự cần thiết phải có một cơ chế đặc thù cho các xã miền núi, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền theo phương châm “Địa phương bàn, địa phương quyết định, địa phương thực hiện, địa phương chịu trách nhiệm”, ông Bhling Mia, Bí thư Đảng ủy xã Tây Giang nói.. Chỉ khi đó, các xã mới có thể chủ động, linh hoạt triển khai những mô hình phù hợp nhất với thực tế của mình.

Việc tiếp tục đầu tư vào các tuyến đường huyết mạch như 14G, ĐT 606 và có cơ chế thông thoáng để thu hút nhà đầu tư vào dược liệu, tín chỉ carbon cũng là những đề xuất mang tính chiến lược, giúp khai thông các “điểm nghẽn” về hạ tầng và thị trường.

Hành trình xây dựng miền núi Đà Nẵng giàu mạnh vẫn còn nhiều thách thức. Nhưng những mô hình thành công như ở Tây Giang, Trà Linh đã chứng minh rằng, khi có sự lãnh đạo quyết liệt, chiến lược đúng đắn và sự đồng lòng của người dân, những vùng đất khó khăn nhất cũng có thể vươn mình mạnh mẽ. Đó là bài học quý giá để nguồn lực hàng nghìn tỉ đồng của quốc gia thực sự mang lại “quả ngọt”, thắp lên khát vọng làm giàu và xây dựng một tương lai bền vững trên mảnh đất biên cương.