TPHCM tăng tốc quy hoạch metro xuyên vùng, thúc đẩy hình thành siêu đô thị

Hình thành hệ thống metro liên vùng

Hiện TPHCM đang khẩn trương rà soát lại toàn bộ quy hoạch đường sắt đô thị theo mô hình mới sau sáp nhập, bao gồm xác định lại vị trí nhà ga, depot, quy hoạch không gian ngầm và định hướng phát triển đô thị theo mô hình TOD (phát triển đô thị gắn với giao thông).

Trước hợp nhất, TPHCM đã quy hoạch 12 tuyến metro với tổng chiều dài khoảng 510km. Trong đó, 7 tuyến đang được ưu tiên triển khai với tổng chiều dài 355km, dự kiến hoàn thành vào năm 2035. Đồng thời, tuyến đường sắt kết nối Thủ Thiêm - Long Thành và tuyến metro quận 7 - Cần Giờ cũng đang được xúc tiến bằng vốn xã hội hóa. Tổng nhu cầu vốn cho 9 tuyến metro và đường sắt đô thị lên tới hơn 1,2 triệu tỉ đồng.

Trong khi đó, tỉnh Bình Dương đã quy hoạch 12 tuyến metro với tổng chiều dài 305km, còn Bà Rịa - Vũng Tàu có 3 tuyến dài khoảng 125km. Như vậy, khi hợp nhất, TPHCM mở rộng sẽ có mạng lưới metro gần 1.000km - chưa kể các tuyến đường sắt quốc gia đang được điều chỉnh để địa phương có thể chủ động đầu tư.

Hiện tại, tuyến Metro số 1 (Bến Thành - Suối Tiên) đã vận hành hơn 6 tháng và ghi nhận hơn 10 triệu lượt hành khách - vượt xa kỳ vọng ban đầu.

Tiếp nối thành công này, tuyến Metro số 2 (Bến Thành - Tham Lương) đang được khẩn trương hoàn thiện thủ tục để có thể khởi công vào cuối năm 2025. Các hạng mục bao gồm lập báo cáo nghiên cứu khả thi điều chỉnh, thiết kế kỹ thuật (FEED), thẩm định và đấu thầu đang được xúc tiến. Tổng vốn đầu tư dự án là khoảng 47.900 tỉ đồng.

Với Bình Dương, tuyến metro từ TP mới Bình Dương đến Suối Tiên (kết nối vào tuyến metro số 1 của TPHCM) đang được ưu tiên đầu tư trước. Tuyến dài hơn 29km, tổng vốn đầu tư khoảng 46.725 tỉ đồng và sẽ sử dụng chung depot Long Bình với tuyến Metro số 1.

Ở phía Đông Nam, tuyến đường sắt Thủ Thiêm - Long Thành được kỳ vọng sẽ trở thành "trục xương sống" kết nối hai sân bay lớn là Tân Sơn Nhất và Long Thành. Bà Rịa - Vũng Tàu cũng đang định hướng phát triển tuyến metro số 3 đi qua Vũng Tàu - Bà Rịa - Phú Mỹ và kết nối với sân bay Long Thành.

Tăng tốc bằng cơ chế đặc biệt

Theo TS Phạm Viết Thuận - Viện trưởng Viện Kinh tế Tài nguyên và Môi trường TPHCM, việc sáp nhập 3 địa phương giúp hình thành một siêu đô thị quy mô lớn, tạo điều kiện thuận lợi để xây dựng mạng lưới metro đồng bộ về công nghệ, kỹ thuật và hướng tuyến. Việc áp dụng chung công nghệ sẽ giảm chi phí đầu tư, vận hành, đồng thời tạo cú hích lớn cho công nghiệp đường sắt trong nước.

Đặc biệt, các cơ chế đặc thù từ Nghị quyết 98 và Nghị quyết 188 sẽ tiếp tục được áp dụng cho toàn bộ khu vực mở rộng. Nhờ đó, TPHCM có thể bỏ qua bước lập chủ trương đầu tư mà tiến hành ngay lập dự án nếu đã có vốn. Cơ chế này giúp rút ngắn đáng kể thời gian chuẩn bị và triển khai các tuyến metro mới.

Theo KTS Ngô Viết Nam Sơn - chuyên gia về quy hoạch đô thị, TPHCM cần phát triển hệ thống metro liên vùng, xuyên suốt giữa TPHCM - Bình Dương - Bà Rịa - Vũng Tàu, trong đó có nhánh kết nối với sân bay Long Thành. Các tuyến metro nên gắn liền với mô hình TOD để mỗi nhà ga trở thành hạt nhân phát triển đô thị, kéo theo chỉnh trang, tăng giá trị đất và thu hút đầu tư.

Ông Sơn nhấn mạnh: “Muốn triển khai hiệu quả TOD, thành phố cần có chính sách mạnh mẽ hơn, tháo gỡ rào cản pháp lý và cơ chế tài chính linh hoạt. Khi TOD phát triển tốt, metro đi đến đâu, đô thị sẽ phát triển đến đó, đồng thời tạo ra nguồn thu ổn định để tái đầu tư cho hệ thống metro”.

TS Phạm Viết Thuận cũng cho rằng, để phục vụ nhu cầu đi lại hiệu quả, cần phân loại phương tiện theo tốc độ: Trong bán kính dưới 30km (như kết nối với Bình Dương), metro tốc độ khoảng 80km/h là phù hợp. Với các tuyến xa hơn như TPHCM - Vũng Tàu, cần đầu tư các tuyến đường sắt tốc độ từ 160km/h trở lên để rút ngắn thời gian di chuyển, mở ra cơ hội sống và làm việc liên vùng.