Người dân Thiềng Liềng làm du lịch và hành trình tìm vị ngọt trên ruộng muối

Cách trung tâm TPHCM khoảng 70 km, Thiềng Liềng như một "ốc đảo" biệt lập nằm lọt thỏm giữa bốn bề rừng ngập mặn Cần Giờ. Để chạm tay vào vùng đất "đảo trong đảo" này, du khách phải trải qua gần một giờ lênh đênh xuyên rừng Sác. Nơi đây không khói bụi còi xe, chỉ có gió biển lồng lộng và những cánh đồng muối trắng tinh khôi.

Những diêm dân nơi đầu sóng ngọn gió đang nỗ lực viết lại câu chuyện đời mình bằng một hướng đi táo bạo: Làm du lịch ngay trên những ruộng muối mặn mòi, với sự đồng hành của doanh nghiệp và tầm nhìn chiến lược từ thành phố.

Nỗi nhọc nhằn trên cánh đồng "làm nửa năm, ăn cả năm"

Thiềng Liềng là ấp đảo nằm sâu bên trong xã Thạnh An, sở hữu diện tích tự nhiên lên đến 12.999 ha với hệ sinh thái rừng ngập mặn đặc trưng tiêu biểu cho khu vực ven biển miền Nam. Ít ai biết rằng, cộng đồng cư dân nơi đây mang một bản sắc văn hóa rất riêng. Họ đa phần là những di dân từ các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long (như Bến Tre, Tiền Giang trước đây) xuôi dòng đến đây lập nghiệp từ đầu những năm 1970.

Sự quần cư của khoảng 243 hộ dân không tập trung hoàn toàn tại một điểm mà được phân bố rải rác thành nhiều cụm dân cư nhỏ lẻ, nương theo địa hình sông nước và dựa trên nền tảng khu vực canh tác. Trong đó, nghề muối được xem là "xương sống" kinh tế của ấp đảo với 152 hộ diêm dân, chiếm hơn 60% tổng số hộ gia đình, canh tác trên diện tích 396 ha.

Tuy nhiên, nghề muối chưa bao giờ là một nghề dễ dàng. Cái nắng càng gắt, hạt muối càng trắng, nhưng mồ hôi của diêm dân đổ xuống cũng càng nhiều.

Ngồi bên bờ ruộng muối đang vào vụ thu hoạch, ông Nguyễn Ngọc Thơ, một lão nông tri điền đã ngoài 50 tuổi, gắn bó cả đời với nghề, nheo mắt nhìn xa xăm. Ông kể cho chúng tôi nghe về cái vòng luẩn quẩn của nghề: "Ở đây, mùa muối thường bắt đầu từ mùa gió chướng, khoảng tháng 10 Âm lịch, có năm trễ thì phải đến tháng 12 mới xuống giống được, rồi kéo dài tới tháng 4 năm sau. Tính ra, trong một năm, diêm dân Thiềng Liềng chỉ có thể làm muối trong 6 tháng mùa khô. Chúng tôi làm vất vả 6 tháng để dành ăn cả năm".

Câu nói "làm nửa năm, ăn cả năm" nghe thì có vẻ an nhàn, nhưng thực tế lại đầy chua xót. 6 tháng mùa mưa còn lại, ruộng muối ngập nước, người dân rơi vào cảnh thất nghiệp. Để mưu sinh, họ phải tỏa đi khắp nơi: người đi đánh bắt, nuôi hải sản ven bờ, người nhận khoán bảo vệ rừng, người kinh doanh nhỏ lẻ.

Thậm chí, nhiều thanh niên trai tráng phải rời đảo vào đất liền đi làm thuê, làm công nhân, bỏ lại ấp đảo với nguy cơ già hóa lao động. Cũng có những người đành ngậm ngùi "ở không" vì giữa ốc đảo biệt lập chẳng có việc gì làm.

Đã vậy, điệp khúc "được mùa, mất giá; được giá, mất mùa" cứ ám ảnh mãi. Ông Thơ thở dài: "Những năm gần đây, giá muối giảm sâu, có lúc chỉ còn khoảng 800 đồng/kg. Ba tháng đầu vụ hầu như diêm dân không có lãi. Năm nào mà mưa lớn hoặc bão dày đặc, cánh đồng muối ngập trong biển nước là coi như trắng tay, công sức đổ sông đổ biển".

Thực tế ghi nhận, dù hiện nay việc sản xuất đã được cải tiến từ làm muối đất truyền thống sang trải bạt giúp tăng năng suất và chất lượng muối trắng hơn, sạch hơn, nhưng thu nhập bấp bênh khiến niềm tin vào nghề của người trẻ cứ vơi dần.

Sự chuyển mình của người dân từ chủ trương phát triển du lịch cộng đồng

Giữa lúc bài toán sinh kế còn nan giải, "luồng gió mới" từ chủ trương phát triển du lịch cộng đồng đã kịp thời cập bến xã đảo. Tháng 12.2022, Thiềng Liềng trở thành điểm du lịch cộng đồng đầu tiên của TPHCM. Đến cuối năm 2023, ấp đảo này tiếp tục lọt vào Top 10 điểm tham quan thú vị của thành phố, một sự ghi nhận xứng đáng cho nỗ lực "phủ xanh" vùng đất nhiễm mặn.

Từ những người nông dân chân lấm tay bùn, quanh năm chỉ biết bán mặt cho đất, bán lưng cho trời, việc chuyển sang làm dịch vụ, học cách cười chào, cách phục vụ khách du lịch là cả một cuộc "cách mạng" về tư duy. Người "thổi lửa" bền bỉ cho phong trào này là bà Nguyễn Thị Bạch Tuyết, Giám đốc Hợp tác xã (HTX) du lịch cộng đồng Thiềng Liềng.

Bà Bạch Tuyết nhớ lại những ngày đầu khó khăn khi phải đi gõ cửa từng nhà vận động, nhưng giờ đây niềm tự hào đã hiện rõ trong ánh mắt: "Từ khi có khách du lịch, không khí ấp đảo vui tươi hơn hẳn. Bà con không còn e dè, tự ti nữa mà chủ động tận dụng nhà mình mở homestay, quán ăn. Quan trọng hơn, việc bán các sản phẩm lưu niệm chế biến sâu như muối tôm, muối ngâm chân thảo dược giúp giá trị hạt muối bán ra cao hơn nhiều so với việc bán thô cho thương lái".

Hiện nay, Thiềng Liềng đã sở hữu 4 sản phẩm đạt chuẩn OCOP 3 sao gồm: muối tôm, muối tiêu, muối ớt và muối chấm hải sản. Không dừng lại ở đó, Hợp tác xã đang tiếp tục nghiên cứu phát triển thêm các dòng sản phẩm mới như muối thảo dược, muối cá cơm, muối non..., vừa đa dạng hóa quà tặng cho du khách, vừa giúp diêm dân ổn định sinh kế bền vững thay vì chỉ bán muối thô cho thương lái.

Đến Thiềng Liềng hôm nay, du khách như lạc vào một không gian đậm chất miền Tây sông nước nhưng được tổ chức bài bản với triết lý "3 không": Không khói bụi, không bến xe, không tệ nạn. Đặc biệt, để duy trì sự đoàn kết, việc phân chia khách giữa các hộ dân được Hợp tác xã thực hiện theo nguyên tắc luân phiên và công bằng (trừ trường hợp khách có yêu cầu riêng). Sự minh bạch này giúp các hộ đều có cơ hội hưởng lợi, hạn chế tối đa tình trạng chèo kéo hay cạnh tranh không lành mạnh.

Mỗi hộ dân là một mắt xích trong chuỗi cung ứng dịch vụ khép kín, tạo nên những "thương hiệu" dân dã mà nghe qua đã thấy thương.

Khách muốn giải nhiệt sau chặng đường dài? Đã có ly sâm sâm Sáu Trúng mát lạnh hay vị béo ngậy của cà phê kem dừa nước Tư Tuấn.

Khách đói lòng? Những chiếc bánh dân gian Hai Loan thơm phức mùi bột gạo hay mâm cơm chuẩn vị biển tại bếp ăn gia đình Mười Bụng sẵn sàng phục vụ.

Chiều xuống, du khách có thể thả hồn theo tiếng đàn kìm réo rắt của tài tử Tư Huỳnh, thư giãn gân cốt với dịch vụ ngâm chân muối thảo dược Năm Tuyết, hay tìm về ký ức tuổi thơ cùng trò chơi dân gian Út Thảo,...

Chị Ngọc Sương, một diêm dân tiên phong làm du lịch, chia sẻ trong lúc hướng dẫn khách trải nghiệm trên ruộng muối: "Thay vì chỉ đứng nhìn, khách được trực tiếp cào muối, gánh muối, nếm thử vị mặn chát của biển. Từ một diêm dân, giờ tôi có thêm nghề hướng dẫn viên. Cuộc sống nhờ đó mà vui tươi, nhộn nhịp hơn hẳn, thu nhập cũng cải thiện đáng kể".

Ghi nhận thực tế tại ấp đảo, không khó để bắt gặp hình ảnh những đoàn khách hào hứng xắn quần lội ruộng, tay cầm cào, vai gánh muối dưới cái nắng chói chang. Dù mồ hôi nhễ nhại, nhưng ai nấy đều cười tươi rói khi được tận tay chạm vào "hạt ngọc trời".

Những trải nghiệm chân thực ấy, cùng với sự tiếp đón nồng hậu của người dân qua những câu hò, điệu lý hay ly nước mát lành, đã biến Thiềng Liềng thành một điểm đến chữa lành đúng nghĩa, nơi du khách không chỉ đến để xem, mà để sống cùng nhịp thở của người dân xứ muối.

Là đơn vị lữ hành đang trực tiếp khai thác tuyến du lịch về xã đảo, ông Kha Thiên Lộc, đại diện Công ty Hoa Sen Group Việt Nam Travel nhận định, dù "sinh sau đẻ muộn", Thiềng Liềng vẫn có sức hút riêng nhờ sự mộc mạc và tấm lòng hiếu khách. Tuy nhiên, ông thẳng thắn chỉ ra rào cản lớn nhất nằm ở vận chuyển: chi phí cano hiện quá cao với khách lẻ, trong khi tàu gỗ giá rẻ lại tốn nhiều thời gian, ảnh hưởng đến trải nghiệm hành trình.

Dẫu vậy, tương lai ấp đảo đang rất rộng mở. Theo định hướng chiến lược, Thiềng Liềng là mắt xích quan trọng trong tuyến du lịch "từ sông ra biển" của TPHCM. Đặc biệt, khi sân bay quốc tế Long Thành đi vào hoạt động, nơi đây hứa hẹn kết nối chuỗi du lịch sinh thái từ Đồng Nai đến Cần Giờ, thu hút khách quốc tế.

Nhìn rộng hơn, sự chuyển mình của Thiềng Liềng chính là phép thử quan trọng cho chiến lược phát triển Cần Giờ thành đô thị du lịch sinh thái đẳng cấp. Khi nút thắt hạ tầng được tháo gỡ, những giá trị văn hóa từ hạt muối trắng sẽ không chỉ dừng lại ở sinh kế thoát nghèo, mà sẽ trở thành tài nguyên du lịch độc bản, góp phần định vị vững chắc thương hiệu du lịch xanh của TPHCM.