Trung Quốc thúc đẩy hợp tác chiến lược chặt chẽ hơn với Trung Á

Chủ tịch Tập Cận Bình có chuyến thăm Kazakhstan từ ngày 16 - 18.6.2025 và tham dự Hội nghị thượng đỉnh Trung Quốc - Trung Á tại Thủ đô Astana. Hội nghị lần này tập trung vào các lĩnh vực then chốt như giao thông vận tải, năng lượng, quản trị an ninh, kinh tế số và chuyển đổi xanh. Đây là hội nghị thượng đỉnh Trung Quốc - Trung Á lần thứ hai sau hội nghị đầu tiên tại Tây An (Trung Quốc) năm 2023, nơi Chủ tịch Tập Cận Bình đã cam kết tăng cường quan hệ thương mại và đầu tư với các nước Trung Á.

Trung Á là khu vực giàu tài nguyên và có vị trí chiến lược sát biên giới Tân Cương của Trung Quốc. Theo chuyên gia Triệu Long từ Viện Nghiên cứu Quốc tế Thượng Hải, Trung Quốc hiện chuyển trọng tâm từ số lượng sang chất lượng các dự án hợp tác, đặc biệt nhấn mạnh việc hiện thực hóa các thỏa thuận đã ký kết và mang lại kết quả cụ thể.

Trong bối cảnh căng thẳng thuế quan toàn cầu do Mỹ phát động, hội nghị lần này tạo cơ hội để Trung Quốc và các nước Trung Á tăng cường điều phối chiến lược. Mỹ áp thuế 10% với phần lớn hàng nhập khẩu từ các quốc gia Trung Á, trừ Kazakhstan - nước phải chịu mức thuế 27%. Tuy nhiên, Bộ Thương mại Kazakhstan cho biết hầu hết các mặt hàng xuất khẩu chủ lực sang Mỹ như dầu thô, uranium, bạc và hợp kim sắt đều được miễn trừ.

Chuyên gia Yunis Sharifli thuộc Dự án Trung Quốc - Nam Toàn cầu nhận định, Trung Á có tiềm năng trở thành điểm đến hấp dẫn cho đầu tư của Trung Quốc trong lĩnh vực hậu cần, sản xuất nhẹ và công nghiệp năng lượng. Trung Quốc có thể sẽ đẩy mạnh hợp tác với Trung Á nhằm bảo vệ biên giới phía tây và duy trì ổn định khu vực, trong bối cảnh cạnh tranh Mỹ - Trung ngày càng gay gắt.

Về hợp tác hạ tầng, hội nghị lần này được kỳ vọng sẽ thúc đẩy tiến trình cụ thể của dự án đường sắt Trung Quốc - Kyrgyzstan - Uzbekistan trị giá 8 tỉ USD, dự kiến khởi công vào tháng 7 tới. Tuyến đường sắt này sẽ kết nối Tân Cương (Trung Quốc) trực tiếp với Uzbekistan qua Kyrgyzstan, góp phần giảm phụ thuộc vào mạng lưới vận tải của Nga. Dự kiến dự án hoàn thành vào năm 2030.

Trung Quốc cũng thể hiện sự quan tâm ngày càng lớn đối với Hành lang Trung (Middle Corridor) - tuyến thương mại nối từ Trung Quốc qua Kazakhstan, biển Caspi, Azerbaijan, Gruzia và Thổ Nhĩ Kỳ sang châu Âu. Việc mở rộng tuyến đường bộ này là chiến lược nhằm giảm phụ thuộc vào các tuyến quá cảnh qua Nga, vốn bị gián đoạn sau cuộc xung đột Nga - Ukraina.

Năm 2024, kim ngạch thương mại giữa Trung Quốc và các nước Trung Á đạt mức kỷ lục 94,8 tỉ USD, tăng 5,4 tỉ USD so với năm trước. Trung Á chủ yếu xuất khẩu sang Trung Quốc các loại tài nguyên như dầu, khí đốt, kim loại quý hiếm và khoáng sản. Trong khi đó, các nhà đầu tư Trung Quốc đã đẩy mạnh hiện diện tại khu vực, đặc biệt trong lĩnh vực dầu khí.

Kazakhstan hiện là nước sản xuất dầu lớn nhất khu vực, còn Turkmenistan và Uzbekistan là những nhà cung cấp khí đốt chủ lực. Khu vực này cũng là nơi đặt đường ống khí đốt Trung Á - Trung Quốc, một trong những hệ thống dẫn khí dài nhất thế giới, đóng vai trò quan trọng trong chiến lược an ninh năng lượng của Bắc Kinh.

Ba trong số bốn tuyến của đường ống hiện đã đi vào hoạt động, tuyến cuối cùng hiện bị đình trệ do tranh chấp giá cả và chậm trễ trong việc ký kết hợp đồng cung ứng. Hội nghị thượng đỉnh lần này có thể sẽ là dịp để các bên tìm cách tháo gỡ các vướng mắc kỹ thuật, thống nhất về tài chính, thi công hoặc giá hợp đồng.

Ngoài lĩnh vực dầu khí, năng lượng tái tạo cũng đang mở ra một hướng hợp tác đầy triển vọng giữa Trung Quốc và Trung Á.