Các học giả 'tháo chạy' khỏi Mỹ

Mỹ từng được xem là “miền đất hứa” đối với giới học giả toàn cầu, là nơi hội tụ của các trường đại học danh tiếng, nguồn tài trợ dồi dào và không gian học thuật tự do. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, đặc biệt dưới thời chính quyền Donald Trump, hình ảnh đó đã biến đổi.

Cắt giảm ngân sách nghiên cứu, chính sách nhập cư khắt khe và áp lực chính trị ngày càng gia tăng đang đẩy nhiều nhà khoa học, giảng viên và sinh viên quốc tế rời khỏi Mỹ. Làn sóng “chảy máu chất xám” đang âm thầm diễn ra, đe dọa vị thế dẫn đầu của Mỹ trong lĩnh vực giáo dục và khoa học toàn cầu.

Anh Eric Schuster, kỹ sư tốt nghiệp Đại học California, San Diego, từng mơ ước được làm việc tại Viện Hải dương học Scripps. Nhưng giấc mơ đó sớm tan biến khi những cắt giảm ngân sách nghiên cứu của chính quyền Trump đẩy nhiều phòng thí nghiệm vào tình cảnh ngừng hoạt động.

Anh Schuster chia sẻ: “Có những phòng thí nghiệm tại cơ sở của chúng tôi và khắp nước Mỹ đã phải đóng cửa và nghỉ việc vì không còn tiền”.

Sự bất ổn kéo dài khiến anh Schuster quyết định theo đuổi chương trình sau đại học tại Pháp trong khuôn khổ Mạng lưới Đại học châu Âu (EUN) và có ý định xây dựng sự nghiệp ở một quốc gia khác. Đối với các nhà khoa học, việc ở lại đồng nghĩa với mối lo thường trực về mất việc, cắt giảm ngân sách và không gian học thuật ngày càng bị bóp nghẹt bởi chính trị.

Một khảo sát của tạp chí Nature cho thấy 75% nhà nghiên cứu ở Mỹ đang cân nhắc chuyển sang làm việc tại Canada, châu Âu và Australia. Trong bối cảnh ngân sách của Quỹ Khoa học quốc gia và Viện Y tế quốc gia bị cắt giảm hàng tỷ USD, áp lực tài chính và chính trị lên giới học thuật chưa từng nghiêm trọng đến thế.

Không chỉ các nhà khoa học, mà những giảng viên dày dạn kinh nghiệm như GS Toán học người Thụy Điển, bà Kristina, cũng đang đối mặt với lựa chọn khó khăn là ở lại để đấu tranh cho tự do học thuật hay rời đi vì sự an toàn cá nhân. Kristina, sau 25 năm sống ở Mỹ, cảm thấy ngày càng bị đe dọa chỉ vì không có quốc tịch Mỹ và bị “giám sát” khi bày tỏ quan điểm chính trị cá nhân.

Tình trạng này làm dấy lên lo ngại về làn sóng chảy máu chất xám tại Mỹ, quốc gia từng là điểm đến lý tưởng của các học giả hàng đầu thế giới. Ông Robert Quinn, Giám đốc tổ chức giáo dục Scholars at Risk, nhận định: “Khi hệ sinh thái tri thức bị gián đoạn, tác động lan tỏa sẽ ảnh hưởng đến cả cộng đồng, y tế công và sự đổi mới toàn cầu”.

Trong khi đó, châu Âu, Canada và Australia đang tận dụng cơ hội để thu hút nhân tài Mỹ. Liên minh châu Âu cam kết chi hơn 500 triệu euro để hỗ trợ các nhà khoa học. Pháp đầu tư hàng trăm triệu USD cho các chương trình học thuật, trong khi Thụy Điển, Đan Mạch và Canada tích cực mở rộng chính sách học bổng và tuyển dụng học giả Mỹ.

Việc chính quyền Trump tấn công vào các trường đại học, hạn chế visa du học và gỡ bỏ các chương trình đa dạng, công bằng đã khiến hàng nghìn học giả cảm thấy bị đe dọa. Dữ liệu từ FindAPhD cho thấy tìm kiếm về chương trình tiến sĩ tại Mỹ đã giảm 40%, phản ánh sự mất niềm tin của cộng đồng quốc tế đối với nền học thuật Mỹ.