Xây dựng không gian số quốc gia, lấy người dân làm trung tâm

Từ “quản lý hành chính” sang “quản trị phát triển”

Đây được coi là bước ngoặt quan trọng trong quá trình xây dựng không gian số quốc gia thống nhất, dùng chung, dựa trên dữ liệu và công nghệ số, tạo nền tảng chuyển đổi căn bản từ phương thức quản lý hành chính truyền thống sang quản trị phát triển hiện đại, với người dân và doanh nghiệp làm trung tâm.

Trong nhiều năm qua, hệ thống chính trị nước ta vẫn vận hành theo mô hình hành chính quản lý mang nặng tính thủ tục và giấy tờ, khiến thông tin dễ bị chia cắt, dữ liệu không đồng bộ, dẫn đến tình trạng “cát cứ thông tin” ở nhiều cấp, nhiều ngành. Quy định 05 ra đời nhằm khắc phục những hạn chế đó, kiến tạo một không gian số quốc gia thống nhất, nơi dữ liệu được coi như nguồn tài nguyên quý giá, được khai thác, chia sẻ và sử dụng để phục vụ phát triển. Mục tiêu của Quy định là xây dựng một hệ thống quản trị quốc gia hiện đại, minh bạch, hiệu quả, có khả năng dự báo và đưa ra quyết sách kịp thời dựa trên bằng chứng dữ liệu.

Điểm mới nổi bật của Quy định là chuyển đổi tư duy từ “quản lý hành chính” sang “quản trị phát triển”. Nếu trước đây, lãnh đạo, chỉ đạo chủ yếu dựa trên mệnh lệnh hành chính và báo cáo chậm trễ, thì nay mọi hoạt động sẽ dựa vào dữ liệu thời gian thực, được xử lý bằng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo. Đây là bước chuyển căn bản, đưa quản lý Nhà nước đi từ bị động sang chủ động, từ xử lý sự vụ sang dự báo và phòng ngừa, từ những chỉ đạo chung chung sang quyết sách cụ thể, đo lường được và cá nhân hóa theo từng địa bàn, từng lĩnh vực.

Quy định 05 đề ra 7 nguyên tắc cốt lõi, trong đó nhấn mạnh quản trị dựa trên kết quả, lãnh đạo và điều hành dựa trên dữ liệu, vận hành thông minh và tự động hóa, phân cấp, phân quyền mạnh mẽ trên nền tảng số, lấy người dùng làm trung tâm, bảo đảm an toàn, an ninh mạng, đồng thời thúc đẩy phát triển dữ liệu mở để tăng tính minh bạch và khuyến khích đổi mới sáng tạo. Các nguyên tắc này gắn bó chặt chẽ, bổ trợ lẫn nhau, tạo thành một chỉnh thể thống nhất, hướng tới một nền quản trị vừa hiệu quả vừa gần gũi với người dân.

Để hiện thực hóa, mô hình được thiết kế theo kiến trúc tổng thể bốn lớp, bao gồm hạ tầng số và an ninh mạng dùng chung, dữ liệu và nền tảng lõi, ứng dụng và nghiệp vụ dùng chung, cùng kênh tương tác và đo lường hiệu quả. Trong đó, dữ liệu và trí tuệ nhân tạo đóng vai trò hạt nhân trung tâm, kết nối xuyên suốt toàn hệ thống. Cách phân lớp này giúp xác định rõ vai trò, trách nhiệm của từng cơ quan, đồng thời bảo đảm các thành phần có thể phát triển độc lập nhưng vẫn kết nối chặt chẽ.

Ở cấp tỉnh, thành phố, mô hình quản trị dựa trên dữ liệu đòi hỏi lãnh đạo địa phương thay đổi phương thức điều hành. Từ nay, việc chỉ đạo không còn phụ thuộc hoàn toàn vào các cuộc họp mà sẽ dựa trên dữ liệu thời gian thực được trực quan hóa tại Trung tâm điều hành thông minh. Dữ liệu từ các xã, các sở ngành, thậm chí từ cảm biến môi trường hay phản ánh của người dân sẽ được đưa về kho dữ liệu của tỉnh, phân tích bằng nền tảng trí tuệ nhân tạo để phát hiện bất thường, dự báo xu hướng. Từ đó, lãnh đạo có thể giao nhiệm vụ trực tiếp, cụ thể, có thời hạn, đồng thời giám sát kết quả thông qua các bảng chỉ số. Cách làm này vừa phát huy tính chủ động của cấp xã, vừa nâng cao năng lực giám sát và điều hành của cấp tỉnh, bảo đảm quyết định được đưa ra chính xác và kịp thời.

Điểm nhấn xuyên suốt của Quy định 05 chính là đặt người dân và doanh nghiệp vào trung tâm của quá trình chuyển đổi. Không gian số quốc gia không chỉ nhằm phục vụ chính quyền, mà còn trực tiếp phục vụ nhu cầu của người dân. Dịch vụ công trực tuyến được đơn giản hóa, minh bạch hóa, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí. Người dân có thể nộp hồ sơ, ký số, thanh toán trực tuyến, nhận kết quả qua ứng dụng VNeID mà không cần giấy tờ rườm rà. Đồng thời, quyền lợi của người dân được bảo vệ tốt hơn khi mọi hoạt động quản trị được minh bạch hóa.

Thực tiễn tại phường Cửa Nam (Hà Nội) cho thấy, những tín hiệu tích cực. Việc đưa robot AI vào phục vụ hành chính công đã nhận được sự đón nhận của người dân. Không ít người cao tuổi nay đã quen sử dụng điện thoại thông minh để nhận giấy mời, làm thủ tục trực tuyến. Điều đó khẳng định rằng khi công nghệ được triển khai đúng cách, người dân sẽ dễ dàng tiếp cận và hưởng lợi trực tiếp từ chuyển đổi số.

Lộ trình đưa Việt Nam trở thành một trong 30 quốc gia hàng đầu thế giới về đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số

Quy định 05 cũng nằm trong lộ trình thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Mục tiêu chiến lược là đến năm 2030, kinh tế số chiếm tối thiểu 30% GDP; đến năm 2045 đạt 50% GDP, đưa Việt Nam trở thành một trong 30 quốc gia hàng đầu thế giới về đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Những con số hiện tại đã phản ánh kết quả bước đầu: Xếp hạng Chính phủ số của Việt Nam tăng 15 bậc trong năm 2025; tỉ lệ hồ sơ trực tuyến toàn trình đạt gần 40%; doanh thu công nghệ thông tin đạt hơn 2,7 triệu tỉ đồng; 99,3% thôn bản đã phủ sóng băng rộng di động, trong khi 26% dân số đã được phủ sóng 5G. Đây là nền tảng quan trọng để chúng ta tiến tới những mục tiêu cao hơn.

Trong tầm nhìn dài hạn, Việt Nam hướng tới xây dựng Nhà nước kiến tạo, thông minh, hoạt động “số ngay từ đầu”, nơi mọi quyết định quản lý dựa trên dữ liệu thời gian thực và trí tuệ nhân tạo, dịch vụ công toàn trình, không giấy tờ, cá nhân hóa theo nhu cầu từng người dân. Song song với đó là phát triển nền kinh tế số năng động.

Với Quy định 05-QĐ/BCĐTW, việc chuyển đổi tư duy từ quản lý hành chính sang quản trị phát triển, lấy người dân làm trung tâm, chính là chìa khóa để Việt Nam bứt phá trong kỷ nguyên số, rút ngắn khoảng cách phát triển và hội nhập sâu rộng hơn với thế giới.