Bảo tồn xanh giúp thoát nghèo và làm giàu di sản ở Hội An

Hội An, TP Đà Nẵng - không chỉ là một di sản văn hóa thế giới mà còn là hình mẫu của một "chính quyền kiến tạo" khi biến những rặng dừa nước vùng cuối sông đầu biển Cửa Đại, những luống rau, mảnh vườn Trà Quế thành sinh kế bền vững.

Bằng cách lấy người dân làm trung tâm và bảo vệ môi trường vùng ngập mặn ven biển, Hội An đã giúp hàng ngàn hộ dân nghèo vươn lên làm giàu, khẳng định giá trị của du lịch xanh trên bản đồ quốc tế.

Lá chắn xanh, tạo sinh kế bền vững

Tại xã Cẩm Thanh, Hội An, câu chuyện về rừng dừa Bảy Mẫu đã tạo ra nhiều cảm hứng để các vùng quê nghèo học hỏi kinh nghiệm, nhân rộng mô hình để giúp dân thoát nghèo bền vững.

Cẩm Thanh vốn là vùng đất cuối sông đầu biển, nơi hội tụ của ba dòng sông Thu Bồn, Trường Giang và Lộ Cảnh Giang, từng đối mặt với nhiều khó khăn do thiên tai. Để chống lại sạt lở đất sau mùa lũ lụt, từ xa xưa, người dân vùng đất này đã vào tận miền Tây Nam bộ để di thực cây dừa nước về trồng ven sông. Ban đầu, diện tích trồng chỉ vẻn vẹn 7 mẫu đất, nên có tên "rừng dừa Bảy Mẫu". Nhìn thấy tác dụng tích cực của vườn dừa - chắn sóng gió mỗi mùa bão biển, ngăn sạt lở ven sông - nên kế tiếp các đời sau, người dân nơi đây bảo vệ, phát triển vườn dừa nước ngày càng rộng lớn. Đến bây giờ, tổng diện tích vài trăm mẫu.

Khoảng 20 năm gần đây, đất ven biển miền Trung trở thành đất vàng khi kinh tế du lịch phát triển. Tuy nhiên, thay vì bê tông hóa hay san lấp để xây dựng các khu nghỉ dưỡng hào nhoáng, hoặc xây dựng các khu đô thị mới để phân lô bán nền thu ngân sách đột phá, thì Hội An đã chọn cách giữ đất, giữ rừng.

Hệ sinh thái rừng dừa nước Cẩm Thanh không chỉ đóng vai trò như một "lá chắn" tự nhiên trước bão lũ, đồng thời là môi trường nuôi dưỡng các loại thủy hải sản. Chính nền tảng thiên nhiên này đã được chuyển hóa thành sản phẩm du lịch sinh thái đặc sắc. Giúp dân Cẩm Thanh sống bình yên, thoát nghèo. Thậm chí làm giàu từ chính mảnh đất quê hương mình.

Từ phương tiện đánh bắt thô sơ, chiếc thúng chai đã trở thành phương tiện đưa đón du khách trải nghiệm sông nước, xen giữa vườn dừa nước đầy sinh động. Người dân vận dụng sáng tạo các điệu hát hò khoan - dân ca Quảng Nam, chế biến các loài hải sản vùng đầm phá, tạo ra các sản phẩm du lịch độc đáo. Đến nay, thúng chai trở thành biểu tượng trải nghiệm không thể bỏ lỡ với du khách đến Hội An.

Sự phát triển tại đây không diễn ra tự phát mà có sự dẫn dắt của chính quyền. Hợp tác xã (HTX) Dịch vụ thúng chai Rừng dừa Cẩm Thanh ra đời với 460 thành viên, quản lý gần 1.400 chiếc thúng. Ông Lê Ất, một xã viên tại địa phương, chia sẻ rằng trước đây việc đánh bắt hay đưa khách sang sông chỉ thu về vài chục ngàn đồng mỗi ngày. Nay, mỗi khách có thể chi tiêu đến 300.000 đồng cho một lượt trải nghiệm.

Kết quả của tư duy bảo vệ môi trường kết hợp du lịch là con số gần 1 triệu lượt khách mỗi năm. Đặc biệt, nền tảng Tripadvisor đã xếp trải nghiệm đi thuyền thúng tại đây vào vị trí thứ 19 trong top 25 hoạt động trên thuyền hấp dẫn nhất toàn cầu năm 2024. Mới đây nhất, tạp chí Forbes (Mỹ) cũng vinh danh Cẩm Thanh ở vị trí thứ 20 trong 50 làng đẹp nhất thế giới. Doanh thu từ bán vé tham quan đạt khoảng 170 triệu đồng mỗi ngày là minh chứng rõ nét cho việc người dân có thể sống tốt và làm giàu trên chính mảnh đất quê hương nhờ bảo tồn thiên nhiên.

Chưa kể hơn 2 năm dịch bệnh Covid-19 bùng phát, đi lại hạn chế, du lịch "tắt tị", người dân Cẩm Thanh quay lại nghề chài lưới, nuôi trồng, khai thác thủy hải sản một cách thuần nông. Tuy không giàu, nhưng không sợ đói, sợ thiếu ăn. Vì vậy, có thể nói, vườn dừa Bảy Mẫu không chỉ đơn thuần là việc giữ gìn một khu rừng ngập mặn ven biển. Đây là minh chứng cho việc bảo vệ môi trường gắn liền với phát triển kinh tế một cách bền vững cho vùng nghèo.

Sáng tạo trên nền di sản

Không chỉ dừng lại ở du lịch sinh thái vùng ngập mặn, Hội An còn thành công trong việc biến các làng nghề truyền thống thành "Làng du lịch tốt nhất thế giới". Đây là kết quả của chiến lược chuyển mình từ tư duy hành chính sang tư duy phục vụ và kiến tạo.

Tại làng rau Trà Quế, hơn 200 hộ dân trên diện tích 18 ha đã không còn chỉ bán rau đơn thuần. Họ bán một câu chuyện văn hóa, một trải nghiệm sống. Việc Tổ chức Du lịch Liên Hợp Quốc (UN Tourism) vinh danh Trà Quế là "Làng Du lịch tốt nhất thế giới năm 2024" đã khẳng định hiệu quả của mô hình du lịch cộng đồng bền vững. Với doanh thu bán vé xấp xỉ 1 tỉ đồng mỗi năm, người nông dân không mất ruộng mà trở thành những "đại sứ du lịch", tự tin kể chuyện quê hương mình.

Sự kiến tạo của chính quyền còn thể hiện qua việc phục dựng các làng nghề tưởng chừng đã mai một. Làng mộc Kim Bồng với hơn 500 năm tuổi từng có lúc chỉ còn trong ký ức, nhưng nhờ sự hỗ trợ kịp thời về chính sách và đào tạo nghề, nay đã hồi sinh mạnh mẽ. Tương tự, tại làng gốm Thanh Hà, các nghệ nhân đã chuyển từ sản xuất đồ gia dụng sang gốm mỹ nghệ, kết hợp cho du khách trải nghiệm trực tiếp. Hiện nay, gần 100 lao động tại đây có thu nhập ổn định từ 6-7 triệu đồng/tháng.

Nguyên Bí thư Hội An - ông Nguyễn Sự khẳng định: "Muốn có sáng tạo thì chính quyền cơ sở phải kiến tạo. Mở ra không gian cho người phát triển ngành nghề của mình, không chỉ làm phương kế sinh nhai mà phát triển kinh tế, tăng thu nhập từ chính mặt hàng xưa cũ".

Du khách khó có thể phân định lý do mình yêu mến Hội An, lý do vì sao mình trở lại Hội An rất nhiều lần mà không biết chán. Tuy vậy, khi hỏi về những cảm xúc, những kỷ niệm về Hội An thì họ kể không hết chuyện.

Hội An không chỉ đẹp ở khu phố cổ - nơi hiện diện của hàng trăm công trình nhà gỗ, đền chùa, miếu mạo, Chùa Cầu, các Hội quán... mà còn quyến rủ bở vùng ngoại ô, các làng quê nông nghiệp, các làng nghề thủ công mỹ nghệ.

Người dân Hội An giữ được làng, còn hạnh phúc làm nghề truyền thống nên giữ được nét hồn hậu, chân quê. Du khách không đến Hội An, Đà Nẵng để chỉ nghỉ dưỡng trong những khách sạn cao cấp, để thụ hưởng những tiện ích hiện đại, mà rất thích thú khi lang thang đạp xe trải nghiệm qua các vườn rau, đồng ruộng. Được chân lấm tay bùi cấy lúa, làm cỏ, cưỡi trâu. Được học cách xới đất trồng rau, chài lưới... rồi cùng nhau chế biến, thưởng thức các đặc sản chân quê cùng người nông dân. Đấy chính là những điều mới lạ, tạo nên cảm xúc thích thú, ghi dấu những kỷ niệm khó quên với người dân bản địa, những nét văn hóa phi vật thể đã để lại được dấu ấn sâu đậm trong lòng du khách.

Ngược lại, người nông dân thì được tăng thêm thu nhập. Từ 1 chuyến đò ngay vài chục ngàn đồng, bây giờ vé cho du khách trải nghiệm lắc thúng chai bán tới 300.000 đồng, suốt ngày. Đó là chưa kể gia đình họ còn bán được các loại nước uống, trái cây, đặc sản vùng Cẩm Thanh. Người trồng rau không vất vả gánh mang ra chợ để đổi vài chục ngàn, mà bó rau ấy chia sẻ với du khách các công đoạn từ xới đất, trồng rau, chăm tưới... đến bàn ăn đã cho thu nhập tiền triệu mỗi ngày.

Nhưng điều lớn hơn là cách thức để bảo tồn được văn hóa, bảo tồn được làng quê, cách ngành nghề thủ công mỹ nghệ. Và quan trọng là giúp dân thoát nghèo bền vững, làm giàu từ nơi ở cũ của mình.

Thành công của Hội An, đã gửi đi một thông điệp mạnh mẽ: Phát triển không đồng nghĩa với phá bỏ. Việc trân trọng gốc gác, kết hợp giữa sinh thái và văn hóa, giữa bảo tồn môi trường và phát triển kinh tế là con đường bền vững nhất để ổn định đời sống nhân dân vùng ven biển, nông thôn.