Dấu hiệu tái diễn hoạt động khai thác cát trái phép ở Vĩnh Long
Vĩnh Long – Một số điểm tại huyện Mang Thít, Vĩnh Long có dấu hiệu của việc khai thác cát trái phép, người dân phản ánh hoạt động của cát tặc rất tinh vi.
Sông Cổ Chiên là một phân lưu của sông Tiền thuộc hệ thống sông Cửu Long, chảy qua Vĩnh Long, Trà Vinh và Bến Tre. Dòng sông này nổi tiếng với những cồn cát có trữ lượng khổng lồ. Cát sông Cổ Chiên được đánh giá cao về chất lượng, đặc biệt phù hợp cho các công trình xây dựng và sản xuất bê tông.
Tuy nhiên, trong thời gian qua, việc khai thác cát trên sông Cổ Chiên đã vượt quá khả năng bồi đắp tự nhiên, từng đẩy một trong những “ngân hàng cát” ở Đồng bằng sông Cửu Long đến vực cạn. Cơ quan chức năng tỉnh Vĩnh Long đã nhiều lần mở đợt cao điểm kiểm tra, xử lý vi phạm trong khai thác, vận chuyển, kinh doanh cát, nhưng theo phản ánh của người dân hoạt động vẫn tái diễn phức tạp. Phóng viên Báo Lao Động thực hiện loạt bài nhằm tìm hiểu những góc khuất bên trong.
Lần theo dấu vết cát tặc
Đầu tháng 5 năm 2025, sau khi nhận được phản ánh về tình trạng cát tặc hoạt động rầm rộ tại huyện Mang Thít, tỉnh Vĩnh Long, nhóm phóng viên Báo Lao Động đã vào cuộc xác minh.
Khu vực có dấu hiệu hoạt động khai thác cát trái phép ở huyện Mang Thít, tỉnh Vĩnh Long. Ảnh: Nhóm PV.
Từ trung tâm TP Cần Thơ, chúng tôi đi theo Quốc lộ 1A, theo lối dẫn rẽ vào Đường tỉnh 902. Khi đến địa phận xã Mỹ An, đoạn từ cầu Cái Lóc, chúng tôi không khỏi bất ngờ trước những dấu hiệu minh chứng của hoạt động khai thác cát trái phép. Từ trên cầu Cái Lóc nhìn ra sông Cổ Chiên, sà lan không biển số kiểm soát, bên trong chứa đầy thiết bị máy móc chuyên dụng gồm nhiều vòi hút, đang neo đậu, chực chờ ra khơi để “no cát”.
Những chiếc sà lan neo đậu hướng về phía sông Cổ Chiên, bên trong chứa thiết bị hút cát. Ảnh: Nhóm PV.
Sà lan không biển số kiểm soát. Ảnh: Nhóm PV.
Tiếp tục hành trình trên Đường tỉnh 902, đến khu vực cầu Mỹ An, các phương tiện lại thay đổi. Thay vì sà lan sắt, nhiều chiếc ghe cây nhỏ hơn, cũng chứa thiết bị khai thác, neo đậu sát bờ sông, hướng về con rạch nhỏ. Men theo con đường nhỏ ven rạch, chúng tôi phát hiện một chiếc ghe cũ với thiết bị hút đã hoen gỉ. Từ đó, chúng tôi hình dung rõ hơn cấu trúc máy bơm cát tự chế.
Thiết bị hút cát trên một chiếc ghe cây. Ảnh: Nhóm PV.
Ghe cây chứa thiết bị hút neo đậu trên kênh rạch ở huyện Mang Thít. Ảnh: Nhóm PV.
Khoảng 16h30, chúng tôi lên phà Mỹ An (phương tiện thuận tiện để qua lại trên sông Cổ Chiên, ranh giới tự nhiên giữa tỉnh Vĩnh Long và tỉnh Bến Tre) để sang Cồn Phú Đa (huyện Chợ Lách, tỉnh Bến Tre). Từ khoảng cách vài trăm mét, bằng thiết bị chuyên dụng, chúng tôi đã ghi lại được hình ảnh nhộn nhịp trên khúc sông này.
Theo cảm quan, việc khai thác giữa dòng sông có thể với mục đích lẩn trốn việc kiểm soát và bắt giữ của cơ quan chức năng. Bởi lẽ, nếu bị phát hiện, cát tặc sẽ nhanh chóng tẩu thoát sang bờ bên kia, nơi không thuộc quyền quản lý của chính quyền địa phương bên này.
Tuy nhiên, theo nguồn tin trước đó của chúng tôi, những chiếc ghe hút cát vào ban ngày thường là ghe nhỏ, còn “ông lớn” thực sự chỉ xuất hiện khi màn đêm buông xuống.
Cảnh nhộn nhịp trên sông Cổ Chiên. Ảnh: Nhóm PV.
Giải mã quy trình của cát tặc
Để dễ dàng tiếp cận và giải mã quy trình hoạt động của cát tặc, sau nhiều ngày tạo dựng được niềm tin, chúng tôi có cơ hội ngồi “chén chú, chén anh” với một số người dân am hiểu rõ thực trạng này ở huyện Mang Thít.
Người có quan hệ với ông chủ khai thác cát trái phép ở huyện Mang Thít, tỉnh Vĩnh Long tiết lộ về hoạt động của cát tặc. Ảnh: Nhóm PV.
Khoảng 20 giờ, chúng tôi được người dân tiết lộ về loạt sà lan, ghe cây khởi hành từ những con rạch đổ ra sông Cổ Chiên. Phương tiện qua lại rất sôi động và tùy thuộc vào con nước lớn hay ròng, cát tặc sẽ hoạt động cho đến rạng sáng hôm sau.
Anh Vũ (tên nhân vật đã thay đổi) - có người quen trực tiếp là chủ khai thác cát ở đây, nói rằng: hệ thống hoạt động khai thác cát trái phép ở địa phương được tổ chức rất tinh vi, gồm nhiều tổ chức, cá nhân. Để “phi vụ” trót lọt, trước hết, ông chủ sẽ cử những ghe nhỏ đi cảnh giới từ xa để đảm bảo an toàn.
Chiếc sà lan trên hành trình khai thác cát. Ảnh: Nhóm PV.
“Những ghe này có ăng-ten, nhận nhiệm vụ đi trước khoảng một tiếng đồng hồ để khảo sát đường đi trong bán kính nhất định, kể cả trên không để quan sát các thiết bị bay. Sau đó, họ chặn đường hoặc đứng ở một đoạn sông nào đó, đến khi đảm bảo an toàn (tức không có lực lượng kiểm tra – PV) sẽ liên hệ với loạt sà lan khai thác cát chạy ra từ các rạch và tiến hành hút cát”, anh Vũ thông tin.
Nhiều người ngồi cùng bàn thừa nhận, có những đêm làm ăn tốt, chủ khai thác kiếm được cả trăm triệu đồng, còn người làm thuê trên sà lan cũng được trả công từ 3 – 4 triệu đồng/đêm.
"Ví dụ, giá cát hiện nay ở cửa hàng bán trung bình là 200.000 đồng/m3, trong khi giá khai thác bán sang tay (từ những ghe cát tặc này - PV) chỉ dao động từ 100.000 - 150.000 đồng/m3. Mấy tay ở đây, một đêm hút mấy chục hoặc cả trăm khối cát, hỏi sao không làm phi pháp”, một người dân khác nói thêm.
Chúng tôi cố gắng dò hỏi với số tiền lớn như vậy, tại sao anh Vũ vẫn không tham gia vào đội khai thác cát tại địa phương. Anh Vũ trả lời, nghề này thót tim, như kiểu “năm ăn, năm thua”. “Được thì giàu mà không biết bị bắt lúc nào. Chưa kể vào đội rồi thì cũng khó dứt ra”, anh nói.
Một chiếc sà lan “no cát” trở về từ sông Cổ Chiên, tiếp tục tiến về những con rạch trong khu vực. Ảnh: Nhóm PV.
Theo ý của anh Vũ, việc chưa dứt ra chính là lợi nhuận đem lại quá lớn, nhất là trong bối cảnh miền Tây thiếu cát như hiện nay. Mặt khác, không loại trừ trường hợp nếu từ bỏ công việc này, thì sẽ lộ danh tính những người đứng sau và hậu quả thì không lường trước được.
Ghe cây chứa thiết bị hút cát tự chế di chuyển trên sông Cổ Chiên. Ảnh: Nhóm PV.
Biết rằng khó có thể làm quen và tiếp cận lên tàu của những đối tượng khai thác cát trái phép trên sông Cổ Chiên do tính cảnh giác rất cao, chúng tôi thuyết phục người dân cho thuê một chiếc ghe đục (ghe bắt cá) để chuẩn bị cho đêm sau thâm nhập vào tâm điểm khai thác cát trái phép trên dòng Cổ Chiên. Đề nghị được người dân chấp thuận và đi cùng.
