Nhân lực xanh, nhân lực số - chìa khóa kiến tạo tương lai

Tháo điểm nghẽn thiếu hụt nhân lực số

Trao đổi với phóng viên Báo Lao Động, ông Lê Quang Trung - nguyên Phó Cục trưởng phụ trách Cục Việc làm - cho biết, phát triển nguồn nhân lực số là yếu tố quyết định sự thành công trong việc xây dựng nền kinh tế số ở Việt Nam hiện nay.

Ông Trung nêu các con số, theo Cục Thống kê, tỉ lệ lao động qua đào tạo có bằng, chứng chỉ quý II/2025 của cả nước là 29,1%; nhu cầu cần tới 700.000 nhân lực công nghệ thông tin nhưng cuối năm 2024 mới có khoảng 530.000 người; tỉ lệ nhân lực công nghệ thông tin ước đạt 1,1% trong tổng số 51 triệu lao động cả nước…

“Hiện Việt Nam đang thiếu hụt nguồn nhân lực về khoa học, kỹ thuật, công nghệ và toán (STEM) có trình độ cao. Sự thiếu hụt này không đáp ứng được yêu cầu làm việc của các tập đoàn công nghệ - đây cũng là điểm nghẽn lớn cần tháo gỡ” - ông Trung nhấn mạnh.

Để có nguồn nhân lực đáp ứng được trong nền kinh tế số, ông Trung đề xuất một số giải pháp nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực số.

Xây dựng chiến lược giáo dục và đào tạo phục vụ trực tiếp cho sự phát triển của nền kinh tế số. Trong đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với bộ, ngành liên quan dự báo được nhu cầu thị trường, hoạch định chỉ tiêu đào tạo; xây dựng chương trình đào tạo số cho học sinh từ bậc học phổ thông; tổ chức các chương trình liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp để học sinh được thực hành, cho phép doanh nghiệp tham gia xây dựng chương trình đào tạo; tăng cường liên kết quốc tế…

Xây dựng văn hóa lao động nhằm tạo chuẩn mực cho nguồn nhân lực số trong thời đại công nghệ 4.0.

Đổi mới công tác quản lý giáo dục - đào tạo trên cơ sở bổ sung, hoàn thiện hệ thống cơ sở pháp lý theo hướng phân định rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, gắn với trách nhiệm của cơ sở đào tạo; đổi mới công tác tuyển dụng, sử dụng, đào tạo, bồi dưỡng giảng viên để giảng viên có đủ năng lực làm việc trong môi trường sáng tạo cao và tự chịu trách nhiệm.

Ở cấp độ chính sách, các ưu đãi như miễn giảm thuế cho cơ sở đào tạo, tài trợ nghiên cứu, hỗ trợ chuyển đổi nghề và xây dựng cơ chế hợp tác công - tư sẽ tạo môi trường thuận lợi cho phát triển nguồn nhân lực số.

Tập trung đào tạo 3 nhóm năng lực cốt lõi

Bà Nguyễn Thanh Hương - Giám đốc Nhân sự Toàn quốc, Công ty Manpower Việt Nam - cho biết, hiện nay tăng trưởng xanh gặp nhiều rào cản về vấn đề nhân lực, trong đó nhận thức và hiểu biết về tăng trưởng xanh còn hạn chế. Nhiều người lao động chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng cũng như lợi ích lâu dài của tăng trưởng xanh đối với bản thân, doanh nghiệp, xã hội và chưa thấy rõ vai trò của mình trong quá trình chuyển đổi này.

Đặc biệt, theo bà Nguyễn Thanh Hương, việc thiếu hiểu biết và quan tâm ngay từ cấp lãnh đạo - những người đáng ra phải dẫn dắt quá trình chuyển đổi xanh - khiến các chương trình đào tạo, nâng cao kỹ năng (reskill/upskill) gần như bị bỏ ngỏ. Thêm vào đó, vẫn tồn tại những quan điểm cũ và sai lệch hoặc rất giới hạn về việc làm xanh - chẳng hạn như cho rằng, đây là những công việc chỉ liên quan đến môi trường, mang tính chân tay, vất vả, nguy hiểm và có thu nhập không hấp dẫn. Những định kiến này khiến nhu cầu tìm hiểu và tiếp cận các cơ hội việc làm xanh bị hạn chế.

Bà Nguyễn Thanh Hương cho rằng, cần tập trung đào tạo vào ba nhóm năng lực cốt lõi: Kỹ năng số, kỹ năng xanh và kỹ năng mềm kết hợp tư duy đổi mới.

Theo đó, với kinh tế số, người lao động không chỉ cần biết sử dụng công nghệ mà còn phải có tư duy số hóa trong quy trình làm việc và ra quyết định. Việc thành thạo các công cụ số quen thuộc như Microsoft Office, các ứng dụng, hệ thống quản lý và giao tiếp qua nền tảng số là yêu cầu cơ bản. Đặc biệt, họ cần có nhận thức đúng đắn về vấn đề đạo đức, bảo mật, hiểu cơ chế hoạt động của các nền tảng, công cụ số để tránh biến thành tội phạm hoặc nạn nhân lừa đảo, bảo vệ bản thân và xã hội.

“Đối với tăng trưởng xanh, người lao động không chỉ cần được trang bị kiến thức nền tảng về phát triển bền vững, kinh tế tuần hoàn, tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải, quản lý tài nguyên hiệu quả mà còn cần được giáo dục về lý do tại sao những điều này là cần thiết. Việc thay đổi tư duy - từ việc xem đây là trách nhiệm của người khác sang nhận thức rằng mỗi cá nhân đều có thể và cần đóng góp - là yếu tố then chốt. Quá trình này cần diễn ra song song với việc nâng cao năng lực chuyên môn thông qua nâng cao và đào tạo lại kỹ năng (reskill và upskill), để người lao động vừa hiểu đúng, vừa làm đúng trong thực tiễn” - bà Nguyễn Thanh Hương cho biết.

Theo bà Nguyễn Thanh Hương, hầu hết lãnh đạo doanh nghiệp hiện nay đều nhận định những kỹ năng con người cốt lõi vẫn giữ vai trò quan trọng và khó thay thế. Do đó, các kỹ năng mềm như giao tiếp, làm việc nhóm, giải quyết vấn đề, tư duy phản biện, sáng tạo và khả năng thích ứng phải được trau dồi.

Đặc biệt, tư duy đổi mới cần được coi là năng lực nền tảng, thể hiện ở sự chủ động cải tiến từ những hành động nhỏ nhất, từ cách làm việc đến ra quyết định.

Ông Lại Hoàng Dũng - Chủ tịch Công đoàn cơ sở Công ty TNHH Samsung Electronics Việt Nam (SEV) - cho biết, để nguồn nhân lực làm việc tại công ty đáp ứng được yêu cầu trong quá trình chuyển đổi số, công ty đang áp dụng mô hình tuyển dụng - đào tạo - sử dụng - giữ chân.

Theo đó, SEV xây dựng quy trình tuyển dụng chặt chẽ, không chỉ đánh giá kiến thức nền mà rất coi trọng khả năng học hỏi, thích ứng và tư duy kỹ thuật. Công ty hợp tác chặt chẽ với các trường đại học, cao đẳng để tiếp cận nguồn lao động chất lượng ngay từ đầu. Nhân viên được đào tạo từ cơ bản đến nâng cao, với các khóa đào tạo kỹ năng mềm, ngoại ngữ, kỹ năng quản lý; chú trọng đào tạo chuyển đổi số: Sử dụng các nền tảng số trong quản lý sản xuất, phân tích dữ liệu, vận hành robot, hệ thống tự động hóa.

Tiếp theo, SEV sử dụng hiệu quả nhân lực qua phân công công việc phù hợp.

Theo ông Lại Hoàng Dũng, SEV tích cực triển khai các giải pháp sản xuất xanh (tiết kiệm năng lượng, nước, giảm phát thải, quản lý chất thải điện tử) và đào tạo nhận thức, kỹ năng về bền vững môi trường cho toàn bộ nhân viên.