Động đất siêu trượt rung chuyển thế giới, phá vỡ mọi kỷ lục địa chấn
Một trận động đất hiếm gặp và mang tính lịch sử đã xảy ra tại Myanmar trong năm nay, khiến cộng đồng khoa học địa chấn toàn cầu sửng sốt.
Hiện trường vụ động đất ở Mandalay, Myanmar, ngày 31.3.2025. Ảnh: Xinhua
Ngày 28.3.2025, trận động đất mạnh 7,7 độ richter đã tấn công dọc theo đới đứt gãy Sagaing. Điều gây kinh ngạc không chỉ ở mức độ rung lắc mà nằm ở tốc độ lan truyền siêu tốc của nó - nhanh hơn cả sóng địa chấn thông thường.
Đây được xem là một trong những trận “động đất siêu trượt” (supershear earthquake) dài và nhanh nhất từng được ghi nhận.
Động đất “siêu trượt” - hiện tượng phá vỡ mọi giới hạn địa chấn
Thông thường, động đất xảy ra khi đứt gãy trong vỏ Trái đất trượt và giải phóng năng lượng. Nhưng trận động đất Myanmar 2025 đã vượt xa quy luật đó: Vết đứt gãy lan truyền với tốc độ hơn 4,8 km/giây, tương đương việc “phá vỡ rào cản âm thanh nhưng trong lòng đất đá”, theo cách mô tả của nhà nghiên cứu Dara E. Goldberg (Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ USGS), tác giả chính của nghiên cứu đăng trên tạp chí Science.
Bằng cách phân tích dữ liệu địa chấn toàn cầu kết hợp hình ảnh vệ tinh, nhóm nghiên cứu xác định vết đứt gãy kéo dài tới 475km, gấp đôi chiều dài thông thường của một trận động đất cùng độ lớn. Sự lan truyền ở vận tốc siêu trượt đã khuếch đại sức tàn phá, khiến nhiều khu vực Myanmar rung lắc dữ dội, nhà cửa nứt vỡ và hạ tầng bị biến dạng.
Ba yếu tố tạo nên trận động đất nhanh nhất lịch sử
Các nhà khoa học xác định ba “chìa khóa” giúp trận động đất đạt vận tốc khủng khiếp:
Một là địa hình đứt gãy thẳng hiếm có. Đoạn phía nam đứt gãy Sagaing kéo dài hàng trăm km mà gần như không có khúc ngoặt. Điều này giúp vết trượt chạy thẳng, không bị chậm lại bởi các điểm gãy khúc như trong hầu hết trận động đất khác.
Hai là năng lượng tích tụ suốt gần 200 năm. Lần cuối khu vực này xảy ra động đất lớn là năm 1839. Gần 2 thế kỷ dồn nén chuyển động kiến tạo đã tạo nên lượng năng lượng khổng lồ, chỉ chờ thời điểm “bung” ra trong một sự kiện cực mạnh.
Ba là đặc tính đá khác biệt hai bên đứt gãy. Sự chênh lệch độ cứng và cấu trúc giữa hai mảng đá đã tạo nên một dạng phản xạ năng lượng đặc biệt. Khi vết nứt lan truyền, năng lượng dội lại theo cách giúp duy trì và tăng tốc độ trượt, tạo ra hiện tượng siêu trượt kéo dài.
Mối nguy mới từ hiện tượng động đất siêu trượt
Supershear là hiện tượng rất hiếm nhưng đặc biệt nguy hiểm. Chúng không chỉ gây rung lắc dữ dội gần tâm chấn mà còn tạo ra “mặt sóng siêu tốc”, có thể tăng gấp đôi cường độ rung lắc ở nơi cách tâm động đất hàng trăm km.
Giáo sư Lingsen Meng (Đại học California, Los Angeles UCLA) nhận định: “Động đất siêu trượt tạo ra các mặt sóng chấn động có thể nhân đôi mức rung lắc, ngay cả ở những khu vực xa tâm chấn”.
Điều này đặt ra thách thức lớn cho các mô hình dự báo rủi ro địa chấn hiện nay.
Động đất siêu trượt không phổ biến, nhưng khi xảy ra, chúng tạo ra mức tàn phá vượt xa những gì con người từng chuẩn bị. Và trận động đất lịch sử tại Myanmar đã trở thành lời nhắc nhở rõ ràng nhất về những bí ẩn và sức mạnh khôn lường của Trái đất.
