Những đôi tay giữ nghề đan lát giữa miền sơn cước Cao Bằng

Một sáng cuối thu, con đường nhỏ dẫn về xã Quang Trọng (Cao Bằng) đưa tôi qua những mái nhà sàn cổ phủ màu thời gian. Vùng đất này từng nổi tiếng với nghề đan lát.

Tiếng chẻ cót, tiếng nan tre từng vang khắp bản làng. Nay, khi hỏi còn bao nhiêu hộ giữ nghề, người dân chỉ lắc đầu: “Ít lắm, chỉ còn vài bà già làm cho vui”.

Từ nhịp sống quen thuộc trở thành ký ức

Tre, giang, vầu mọc đầy trên núi rừng từng là nguồn nguyên liệu để người dân tạo ra đủ loại vật dụng: rổ, rá, giỏ cá, chiếu cót, thảm phơi nông sản, thậm chí cả vách ngăn nhà sàn.

Những năm trước, phụ nữ nơi đây ngoài đồng áng đều thạo đan lát. “Có cô gái nào về làm dâu mà chưa biết đan thì mẹ chồng phải dạy ngay”, cụ Bế Thị Dậu, 82 tuổi, nhớ lại.

Một thời, hợp tác xã đan lát Quang Trọng nhộn nhịp, sản phẩm tiêu thụ khắp huyện, nổi tiếng bởi sự bền chắc và tinh xảo. Nhưng khi hàng công nghiệp giá rẻ tràn về, nghề truyền thống dần chợ chiều. Người trẻ bỏ nghề đi làm xa, ở quê chỉ còn lác đác vài cụ già giữ lại nếp cũ.

Tại thôn Nà Cọn, bà Lâm Thị Xuân vẫn miệt mài bên nan cót. “Ngày trước đi đâu cũng thấy người đan. Giờ nguyên liệu khan hiếm, làm ra chẳng bán được bao nhiêu. Tôi chỉ tranh thủ nông nhàn, làm cho khách quen đặt”, bà nói. Một tấm chiếu cót làm mất cả tuần, nhưng ngoài chợ chiếu nhựa chỉ vài chục nghìn đồng. Công sức khó bù lại giá bán.

Chiều muộn, trước hiên nhà, vài cụ già vẫn cặm cụi xếp nan cót. Hình ảnh ấy như lát cắt ký ức, gợi nhớ thời mà nghề đan lát từng là nhịp sống của cả bản làng. Giữ nghề với họ không còn là chuyện mưu sinh, mà là giữ lại hồn cốt quê hương.

Cơ hội hồi sinh

Câu hỏi đặt ra: liệu nghề đan lát Quang Trọng có còn cơ hội hồi sinh? Nếu sản xuất nhỏ lẻ, khó cạnh tranh với hàng công nghiệp. Nhưng nghề này vẫn có lối ra nếu biết gắn với du lịch. Cao Bằng vốn nổi tiếng với thác Bản Giốc, động Ngườm Ngao, hồ Thang Hen… Nếu tổ chức tour trải nghiệm, cho du khách tự tay đan thử sản phẩm nhỏ, nghề có thể trở thành điểm nhấn văn hóa.

Người thợ cũng có thể sáng tạo đồ lưu niệm, phụ kiện trang trí phù hợp giới trẻ và khách quốc tế. Giới thiệu qua mạng xã hội hay sàn thương mại điện tử, sản phẩm thủ công hoàn toàn có thể đến tay khách hàng xa gần. Thực tế, bà Xuân cho biết, thỉnh thoảng vẫn có người từ Hà Nội đặt mua chiếu cót.

Chính quyền địa phương nếu mở lớp truyền nghề, hỗ trợ nguyên liệu, khuyến khích hợp tác xã mới sẽ giúp thu hút thanh niên quay lại, tránh nguy cơ thất truyền.

Rời Quang Trọng, hình ảnh những đôi tay già nua vẫn gò lưng bên nan cót khiến tôi thấm thía. Giữ nghề không chỉ là giữ sinh kế, mà còn là giữ lại một phần ký ức và bản sắc văn hóa vùng biên cương. Nếu được khơi dậy và trao truyền, nghề đan lát nơi đây có thể sống lại, như món quà quý giá mà quá khứ gửi trao cho tương lai.