'Cội nguồn': Trầm tích văn hóa Việt trong những mảnh ký ức

Triển lãm “Cội nguồn” của họa sĩ - chiến sĩ Trịnh Bá Quát là hành trình trở về với ký ức và mạch nguồn sáng tạo, như một nỗ lực tôn vinh giá trị di sản bằng nghệ thuật.

Mở cửa đón công chúng từ 21 - 29/11 tại Nhà triển lãm Mỹ thuật 16 Ngô Quyền (Hà Nội), triển lãm giới thiệu 30 tác phẩm được chọn lọc từ gần 100 sáng tác mới nhất của họa sĩ Trịnh Bá Quát, cho thấy sự dày công thử nghiệm cũng như tư duy tạo hình được tích lũy suốt nhiều năm lao động nghệ thuật. Các tác phẩm không chỉ phô diễn kỹ thuật mà chứa đựng chiều sâu tâm tưởng, gợi suy niệm về cội rễ văn hóa và sự kết nối.

Ký ức dẫn lối sáng tạo

Điểm nổi bật trong thế giới nghệ thuật của Trịnh Bá Quát là cách họa sĩ sử dụng ký ức như một chất liệu chính. Không phải những ký ức rực rỡ hay được kể lại một cách tường minh, mà là những mảnh vỡ thời gian, những vệt phai mờ trong tâm trí được chắt lọc và tái hiện giàu tính biểu tượng.

Bước vào “Cội nguồn”, người xem dễ dàng nhận ra những mảnh ký ức được tái hiện qua lớp màu chồng lấp, đường rạn, nếp gấp, vết xước… như những dấu vết thời gian in hằn trên mặt tranh. Chính những tàn tích ký ức này mang lại cho tác phẩm sắc thái vừa trừu tượng, vừa gần gũi, gợi nhắc đến những hình ảnh quen thuộc: làng quê, mái nhà, tàn tro hay bờ đất.

Với Trịnh Bá Quát, ký ức không phải điểm dừng mà là nguồn động lực thúc đẩy sáng tạo, giúp ông khám phá chiều sâu tinh thần và tiếp tục hành trình nghệ thuật. Vì vậy, “Cội nguồn” không chỉ là hoài niệm mà còn là sự soi chiếu bản thể. Các bức tranh không tái hiện trực tiếp hình ảnh di sản, mà hấp thụ tinh thần trầm tích văn hóa để tái tạo qua mỹ cảm đương đại.

Những mảng màu đậm, trầm kết hợp với đường nét ngẫu hứng và bố cục có chủ ý, cùng bề mặt tranh được xử lý tinh tế, tạo cảm giác gần gũi với chất liệu dân gian, mang hơi thở làng nghề và bản sắc văn hóa Á Đông. Hồn văn hóa trong tranh Trịnh Bá Quát không phải để minh họa, mà hiện lên qua cảm thức, như những lớp phù sa bồi tụ theo thời gian.

Người yêu tranh có thể cảm nhận cội nguồn trong những tác phẩm mang tinh thần thiền định, dung dị nhưng sâu sắc. Nhiều bức gợi hình ảnh bến quê, vệt nắng, bóng người… tạo cảm giác như đứng trước một chiều thời gian khác. Với Trịnh Bá Quát, di sản không chỉ là vật thể hay hình ảnh, mà là tinh thần dân tộc được lưu giữ trong mỗi người.

Cách xử lý chất liệu của Trịnh Bá Quát thể hiện một nghệ sĩ luôn tìm kiếm, đổi mới và thử nghiệm. Trong nhiều tác phẩm, ông áp dụng kỹ thuật tổng hợp, kết hợp sơn mài, acrylic, màu khoáng, chất kết dính, giấy dó, vải bố, thậm chí cả các vật liệu tự nhiên, tạo nên hiệu ứng thị giác phong phú và độc đáo.

Trên mặt tranh, các lớp màu chồng lên nhau như những tầng ký ức: lúc mềm mại, lúc gai góc, có khi phẳng lặng như hơi thở của đất. Dù mang tính trừu tượng cao, nghệ thuật của Trịnh Bá Quát vẫn gần gũi, bởi luôn giữ lại chìa khóa cảm xúc, giúp người xem tìm thấy chính mình trong từng mảng ký ức được khơi dậy.

Tôn vinh di sản và cội rễ văn hóa

Giới phê bình mỹ thuật nhận định, Trịnh Bá Quát đã xây dựng được ngôn ngữ riêng, độc đáo và không trộn lẫn, xuất phát từ cội rễ bên trong, được nuôi dưỡng bởi lịch sử cá nhân và văn hóa cộng đồng. Điểm đặc biệt của triển lãm “Cội nguồn” nằm ở ý nghĩa về thời gian và sự trở về.

Đây không chỉ là một không gian trưng bày, mà còn là dấu mốc trong hành trình tự nhận thức của họa sĩ - một “chuyến trở về” với điểm xuất phát cảm hứng và những giá trị đã nuôi dưỡng ông suốt chặng đường sáng tạo.

Họa sĩ Trịnh Bá Quát sinh năm 1957 tại Xuân Trường, Nam Định (nay là xã Xuân Giang, tỉnh Ninh Bình). Ông chia sẻ: “Quê tôi tuy nghèo nhưng giàu truyền thống hiếu học, và khả năng cảm thụ nghệ thuật được tôi thừa hưởng từ người cha làm nghề đan lát thủ công. Lớn lên trong môi trường quân đội, tôi thường được giao vẽ khẩu hiệu, tranh cổ động, trang trí doanh trại… và sau đó được theo học mỹ thuật”.

Cội nguồn không chỉ là quê hương hay ký ức tuổi thơ, mà còn là cội nguồn nghề nghiệp, nơi nghệ thuật trở thành dòng chảy liên tục, đòi hỏi sự đào sâu, chiêm nghiệm và dấn thân.

Thay vì đi theo lối mòn, Trịnh Bá Quát không ngừng mở rộng giới hạn chất liệu, mời gọi người xem suy ngẫm về mối quan hệ giữa con người và ký ức, giữa quá khứ và hiện tại. Đây chính là cách mà một người chiến sĩ cầm cọ mở ra không gian liên tưởng rộng lớn về truyền thống, lịch sử và văn hóa.

Các tác phẩm của Trịnh Bá Quát không gò bó người xem vào một cách hiểu duy nhất, mà mở ra nhiều tầng cảm nhận. Có người thấy trong tranh hơi thở làng quê Bắc Bộ, người khác cảm nhận nỗi niềm về thời gian, và cũng có người gọi đó là bản hòa ca của những lớp phù sa tinh thần. Chính tính mở này khiến nghệ thuật của ông trở nên bền bỉ, không cố định trong một thời khắc hay ý niệm, mà như dòng chảy liên tục, luôn tìm cách nối tiếp và biến chuyển.

Mỗi tác phẩm trong “Cội nguồn” khiến người xem tự hỏi chúng ta đến từ đâu, điều gì tạo nên bản sắc của mình, và ký ức nào đang dẫn dắt bước chân? Với cách tiếp cận trừu tượng nhưng giàu cảm xúc, Trịnh Bá Quát dẫn người xem vào hành trình tìm về bản thể và cội rễ văn hóa, nơi các lớp ký ức hòa quyện thành ngôn ngữ tạo hình độc đáo.

Không ồn ào hay phô trương, các tác phẩm chạm vào nơi sâu lắng nhất của con người. Chính điều này làm nên sức sống của “Cội nguồn”, mở ra cuộc đối thoại về di sản, văn hóa và hành trình sáng tạo miệt mài của người nghệ sĩ.