Văn học Việt đương đại và những điểm nghẽn

Những điểm nghẽn, khiến người viết trẻ loay hoay

Trong “khu rừng” văn học sau 1975 có những “cây đại thụ” đã đặt nền móng cho lối viết mới, tạo nên hứng thú trong tiếp nhận như: Nguyễn Huy Thiệp, Nguyễn Xuân Khánh, Nguyễn Bình Phương, Phan Huyền Thư, Đỗ Hoàng Diệu, Đỗ Tiến Thụy, Nguyễn Ngọc Tư, Trần Dần, Mai Văn Phấn, Nguyễn Quang Thiều, Trương Đăng Dung… Trong khi đó, những người viết trẻ có một hành trang văn chương tương đối khác: Không có nhiều ký ức về chiến tranh, thế hệ đón nhận những luồng văn hóa toàn cầu, trào lưu nghệ thuật mới. Với sự nhạy cảm, những cây bút như: Hiền Trang, Lê Quang Trạng, Cao Việt Quỳnh, Minh Anh… xuất hiện tạo nên bức tranh văn học tươi mới, đa dạng.

Tuy nhiên, trước “bóng mát” của thế hệ đi trước, những cây bút trẻ không tránh khỏi những nỗi sợ, sợ nói thật, sợ kiểm duyệt, những mặc cảm nhược tiểu sợ rằng mình không còn gì để viết?

50 năm qua, văn học Việt có nhiều tác phẩm gây tiếng vang, nhưng vẫn thiếu những bước ngoặt để vượt thoát lối mòn tư duy. Một số tác phẩm được vinh danh nhưng tư tưởng và bút pháp còn cũ. Văn học hôm nay vẫn đối mặt nhiều hạn chế: Ít tạp chí dám đăng tác phẩm mang tính thử nghiệm; khó khăn trong in ấn, xuất bản của tác giả mới; truyền thông văn học còn yếu; lý luận phê bình thiếu khách quan; thậm chí sự cạnh tranh đến từ AI, khiến ranh giới thật giả bị xóa nhòa, đòi hỏi người viết càng phải giữ vững đạo đức nghề.

Giải pháp mở đường cho nhà văn trẻ bước tiếp

Muốn văn học phát triển, cần tôn trọng sự đa dạng, khuyến khích những cách viết mới và tạo thêm không gian cho tác giả trẻ như hỗ trợ xuất bản, mở rộng hoạt động dịch thuật, gia tăng giao lưu khu vực - quốc tế, tổ chức các sân chơi văn chương đa ngữ, các hoạt động trình diễn - triển lãm và đặc biệt là xây dựng một nền phê bình nghiêm túc, không nể nang.

Và điều văn học cần hơn cả là sự trung thực của mỗi cá nhân. Khi nhà văn đào sâu hơn, văn chương sẽ đa dạng hơn, từ tiếng cười châm biếm, suy tư triết học đến dự báo xã hội.

Chia sẻ trong tọa đàm “50 năm Văn học Việt Nam từ sau năm 1975: Góc nhìn của những người viết văn trẻ” diễn ra tại Hà Nội ngày 15.11 vừa qua, nhà văn trẻ Lê Quang Trạng (sinh năm 1996) nhận định văn học Việt Nam chưa được thế giới biết đến xứng đáng với tầm vóc của nó, nguyên nhân không nằm ở người viết, mà nằm ở công tác quảng bá, truyền thông và chiến lược văn hóa quốc gia.

“Nhìn sang Hàn Quốc, họ có giải Nobel, không chỉ vì họ có một tác phẩm xuất sắc, mà vì họ có cả một hệ thống hậu thuẫn, một chiến lược dài hơi, một quốc sách về quảng bá văn học và văn hóa. Còn ta - nhiều khi viết ra một tác phẩm tốt, nhưng nó chỉ sống được trong biên giới của chính mình. Tôi tự hào về truyền thống văn chương của nước mình, nhưng tôi cũng thấy trách nhiệm của thế hệ trẻ hôm nay: Không thể chỉ nối tiếp, mà phải làm mới, làm mạnh, làm khác - để văn học Việt Nam bước ra thế giới bằng chính tiếng nói, bản sắc và tâm hồn Việt” - Lê Quang Trạng nhận định.