Cải cách thuế với thuốc lá và đồ uống có đường: Bước đột phá bảo vệ sức khỏe

Đồng thời, quyết sách này còn góp phần giảm thiểu tổn thất kinh tế, nâng cao chất lượng dân số và bảo đảm tương lai phát triển của đất nước.

Giảm gánh nặng bệnh tật

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam đã công bố kết quả từ mô hình mới, cho thấy những lợi ích đáng kể về sức khỏe và kinh tế từ lần cải cách thuế thuốc lá gần đây của quốc gia.

Mô hình mô phỏng tác động của các phương án thuế thuốc lá, mô hình TaXSim, của WHO dự báo rằng những cải cách thuế được thông qua trong Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi vào tháng 6 vừa qua sẽ giúp 2,1 triệu người tại Việt Nam bỏ thuốc hoặc không hút thuốc vào năm 2031;

Ngăn ngừa 700 nghìn ca tử vong sớm trong những thập kỷ tới; Tạo thêm 24 nghìn tỷ đồng (tương đương 910 triệu USD) nguồn thu ngân sách nhà nước hằng năm vào năm 2031; Hạn chế khả năng tiếp cận các nhãn hiệu thuốc lá giá rẻ, đặc biệt là ở giới trẻ.

Tiến sĩ Angela Pratt - Trưởng Đại diện WHO tại Việt Nam nhận định, quyết định quyết đoán và sáng suốt vừa qua của Việt Nam trong cải cách thuế thuốc lá là một biện pháp then chốt để giảm tỷ lệ hút thuốc lá hiện vẫn còn cao - đặc biệt là ở nam giới - và bảo vệ các thế hệ tương lai khỏi tác hại của thuốc lá.

Cụ thể, tháng 6 năm nay, Quốc hội Việt Nam đã thông qua những cải cách quan trọng đối với hệ thống thuế thuốc lá: Bổ sung một loại thuế tiêu thụ đặc biệt (thuế tuyệt đối) bên cạnh thuế tỷ lệ hiện hành (đánh theo giá trị sản phẩm), cùng với lộ trình tăng thuế hàng năm từ 2027 - 2031. Những cải cách này được thiết kế không chỉ để tăng thuế thuốc lá mà còn bảo đảm hiệu quả giảm tiêu thụ thuốc lá được duy trì bền vững theo thời gian.

“Năm nay, Việt Nam đã đưa ra những quyết định mang tính cải cách mạnh mẽ, qua đó sẽ giúp cứu sống nhiều người, giảm chi phí chăm sóc sức khỏe và củng cố nền kinh tế. Điều này đặc biệt mang lại lợi ích cho giới trẻ, khi thuốc lá trở nên khó mua hơn. Qua đó, bảo vệ các thế hệ tương lai khỏi nguy cơ nghiện thuốc lá trong suốt cuộc đời”, Tiến sĩ Pratt nhận định.

Phó Giám đốc Quỹ Phòng chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) Phan Thị Hải cho biết, thuốc lá đang gây ra những gánh nặng rất lớn về bệnh tật cho người sử dụng cũng như gánh nặng cho ngành y tế. Đến nay, đã ghi nhận 25 căn bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá như: Đột quỵ, mạch vành, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, ung thư phổi… Đây đều là những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở Việt Nam.

Ước tính mỗi năm, có khoảng 104.300 ca tử vong vì các bệnh có liên quan đến thuốc lá. Không chỉ gây ra gánh nặng bệnh tật, hút thuốc lá cũng đang để lại gánh nặng rất lớn về kinh tế. Ước tính, năm 2020, tổng số tiền chi mua thuốc lá là 49 nghìn tỷ đồng.

Tại Việt Nam, theo ước tính sơ bộ của Hội Kinh tế Y tế năm 2022, tổng chi phí liên quan đến khám, chữa bệnh, ốm đau và tử vong sớm do các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá là 108.000 tỷ đồng. Con số này bao gồm chi phí điều trị các bệnh do thuốc lá gây ra, tổn thất năng suất lao động do ốm đau và tử vong sớm.

Đáng nói, khoản thiệt hại này cao gấp 5 lần so với nguồn thu từ thuế thuốc lá. Như vậy, luận điểm cho rằng “thuốc lá đóng góp ngân sách” chỉ phản ánh một phần rất nhỏ của thực tế. Mỗi đồng thuế thu được từ thuốc lá, xã hội lại phải chi ra nhiều lần hơn để khắc phục hậu quả mà nó gây nên.

Tạo động lực để doanh nghiệp cơ cấu lại sản phẩm

Cũng trong năm nay, Việt Nam đã đồng ý tăng thuế với đồ uống có cồn và áp thuế đối với đồ uống có đường. Đây cũng được xem là một bước đột phá trong việc bảo vệ sức khoẻ nhân dân.

Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, đánh giá: Trung bình, người dân Việt Nam tiêu thụ 1,3 lít đồ uống có đường mỗi tuần. Vì vậy, tỷ lệ thừa cân và béo phì tăng nhanh, đặc biệt là ở những người trẻ tuổi. Ở các thành phố, cứ 4 thanh thiếu niên trong độ tuổi 15 - 19 thì có hơn 1 người bị thừa cân hoặc béo phì.

Tiến sĩ Angela Pratt dẫn chứng, nhiều bằng chứng cho thấy, tiêu thụ đồ uống có đường làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2, sâu răng và góp phần khiến mọi người thừa cân và béo phì. Thậm chí, tiêu thụ đồ uống có đường còn có thể dẫn đến tăng nguy cơ mắc bệnh tim, đột quỵ và các tình trạng khác bao gồm ung thư.

Theo bà, khi áp thuế, người tiêu dùng sẽ chuyển sang các loại đồ uống khác ít đường hơn hoặc không đường, có lợi hơn cho sức khỏe hơn. Các nhà sản xuất thông minh sẽ linh hoạt cải tiến sản phẩm của họ để phù hợp với nhu cầu mới.

Tiến sĩ Hoàng Thị Mỹ Hạnh, Viện Chiến lược và Chính sách y tế, Bộ Y tế cho rằng, việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường sẽ giảm được nguy cơ bệnh tật và giúp tăng ngân sách nhà nước.

Theo bà Hạnh, áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường sẽ làm tăng giá tất cả sản phẩm bị đánh thuế theo cách giống nhau, tránh được gian lận thương mại về giá, ổn định thuế thu vào (không biến động theo giá sản phẩm).

Việc tính thuế dựa trên hàm lượng đường sẽ tạo mức chênh lệch lớn hơn về giá giữa đồ uống có hàm lượng đường khác nhau. Khi đó, người tiêu dùng chuyển sang sản phẩm có hàm lượng đường ít hơn, tạo động lực cho doanh nghiệp cơ cấu lại sản phẩm, ưu tiên sản xuất đồ uống ít đường hơn.