Không khí lạnh tháng 12 báo hiệu mùa đông phá luật

Trong các bản tin dự báo thời tiết gần đây, một chi tiết ngắn gọn nhưng khiến giới chuyên môn đặc biệt chú ý: Sự xáo trộn mạnh hiếm gặp của xoáy cực (polar vortex) ngay từ đầu tháng 12.

Trên các bản đồ vệ tinh, “vòng tròn lạnh” vốn ổn định trên Bắc Cực không còn gọn ghẽ, mà bị kéo giãn, méo lệch về phía lục địa Á - Âu. Với các nhà khoa học khí quyển, đây là dấu hiệu sớm cho thấy không khí lạnh có thể tràn xuống vĩ độ trung bình theo cách khác thường.

Thông thường, những đợt xáo trộn mạnh của xoáy cực hay xảy ra vào tháng 1 hoặc tháng 2, khi mùa đông đã vào cao điểm. Đầu tháng 12 vốn được xem là giai đoạn “làm nóng”, nơi các đợt rét đến rồi đi nhanh, đan xen những khoảng ấm. Năm nay, trật tự đó có nguy cơ bị đảo lộn.

Các mô hình dự báo cho thấy sự gia tăng nhanh của gió tầng bình lưu, kèm theo những vùng ấm bất thường ở độ cao khoảng 30km - “cú hích” đủ mạnh để đẩy khối không khí lạnh tràn sâu xuống phía nam.

Có thể hình dung xoáy cực như một con quay khổng lồ chứa không khí lạnh. Khi quay đều và ổn định, cái rét bị “giam” ở Bắc Cực. Nhưng nếu con quay chao đảo sớm và mạnh, từng mảng không khí lạnh sẽ trượt xuống, gây ra những đợt rét sâu bất ngờ ở Bắc Mỹ, châu Âu và Đông Á.

Trên thực tế, lịch sử từng ghi nhận những mùa đông “phá luật” gắn với xáo trộn xoáy cực. Đầu năm 2013, Bắc Mỹ trải qua các đợt rét kỷ lục. Cuối tháng 2.2018, châu Âu hứng chịu “quái thú từ phương Đông” khi không khí lạnh Siberia tràn sang và cố thủ nhiều ngày.

Điểm chung của các sự kiện đó là sự tích tụ tín hiệu từ tầng khí quyển cao trước khi bề mặt Trái đất cảm nhận rõ cái rét. Lần này, các tín hiệu ấy xuất hiện sớm hơn nhiều.

Nếu kịch bản này xảy ra, mùa đông năm nay có thể không còn đi theo nhịp quen thuộc “lạnh vừa - ấm lên - lạnh trở lại”. Thay vào đó là những cú sốc nhiệt: Rét sâu đến nhanh, kéo dài dai dẳng, xen kẽ các pha biến động mạnh.

Các chuyên gia khí tượng nhấn mạnh, xáo trộn xoáy cực không đồng nghĩa chắc chắn sẽ có bão tuyết hay rét kỷ lục ở mọi nơi. Nhưng nó làm tăng xác suất xuất hiện những hình thế thời tiết cực đoan: Khối áp cao chặn dòng, không khí lạnh bị “kẹt” nhiều ngày, hoặc các đợt rét đậm đến sớm hơn lịch khí hậu thông thường.

Đáng chú ý, hiện tượng này diễn ra trong bối cảnh Trái đất ấm lên. Trung bình mùa đông ở nhiều khu vực trở nên ấm hơn, song các đợt lạnh cực đoan vẫn có thể xảy ra khi hệ thống khí quyển vận hành “lệch nhịp”. Chính sự tương phản này khiến mùa đông ngày càng khó lường: Ít lạnh kéo dài, nhưng khi lạnh thì có thể rất sâu và rất gắt.

Với Việt Nam, dự báo miền Bắc sẽ liên tiếp đón 2 đợt không khí lạnh tăng cường trong tuần này. Đợt đầu tiên, dự kiến sẽ về vào ngày 17.12 và đợt hai dự kiến tràn về vào đêm 20.12.