Tình trạng sạt lở diễn biến phức tạp từ sông tới biển tại Đồng bằng sông Cửu Long

Đất, rừng lần lượt bị biển cuốn trôi

Ghi nhận trên tuyến bờ biển từ cửa sông Mỹ Thanh đến gần cống số 14, xã Vĩnh Hải (TP Cần Thơ) nhiều khu vực không còn rừng phòng hộ, triều cường và sóng lớn đánh trực tiếp vào thân đê, gây sạt lở và vỡ đê vào đầu năm 2023 và cuối năm 2024, ảnh hưởng nặng đến sản xuất, sinh hoạt của người dân. Tương tự, khu vực từ giáp ranh tỉnh Cà Mau đến cống số 4 (xã Lai Hòa, TP Cần Thơ) cũng đang bị sạt lở với tổng chiều dài khoảng 7km. Người dân sinh sống gần khu vực này bày tỏ lo ngại, nếu triều cường kết hợp gió mạnh và sóng lớn tiếp tục kéo dài, nguy cơ vỡ đê rất cao, dẫn đến nước mặn xâm nhập sâu, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất.

Còn tại Cà Mau, dọc theo bờ biển phía Đông đã có gần 100km bị sạt lở nghiêm trọng. Từng mảnh đất canh tác, từng căn nhà, vuông tôm lần lượt bị sóng cuốn trôi. Nhiều hộ dân buộc phải dời nhà vào sâu trong đất liền hoặc lay lắt bám trụ trong nỗi lo âu thường trực.

Bà Trần Thị Cương (ấp Chợ Thủ B, xã Tân Ân) là một trong số đó. Suốt 10 năm qua, bà đã 2 lần phải dời nhà vì biển lấn đất. “Hồi trước nhà tôi có gần 6ha đất nuôi tôm, giờ hết rồi. Biển chỉ còn cách nhà hơn 100m. Chắc phải tính tới lần dời thứ 3” - bà Cương ngậm ngùi nói.

Trong mùa gió chướng năm 2024, nước bất ngờ dâng cao hơn 2m, cuốn phăng mọi thứ. Không còn đất, không còn nghề, hiện cả gia đình ông Tẻo (xã Tân Ân) chỉ còn cách bám víu vào biển sống qua ngày. “Đêm nào tôi cũng để sẵn áo phao kế bên giường, sợ sóng ập vào bất ngờ…” - ông Tẻo bùi ngùi, ánh mắt đầy bất an hướng ra biển xa.

Cà Mau hiện có đường bờ biển dài hơn 310km, trong đó hơn 200km đang bị sạt lở ở các cấp độ khác nhau. Riêng mức độ nguy hiểm chiếm hơn 80km, trong đó có khoảng 61km ở bờ Biển Đông và 22km ở bờ Biển Tây. Theo Chi Cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh Cà Mau Nguyễn Thanh Tùng, từ năm 1990 - 2023, sạt lở ven biển đã làm mất hơn 8.800ha đất và rừng phòng hộ, trung bình hơn 25ha mỗi năm.

Phập phồng bên dòng Cửu Long

Không chỉ bờ biển sạt lở mà trên các nhánh của sông Cửu Long, tình trạng này diễn ra ở nhiều địa phương, đe dọa nhà cửa, vườn cây ăn trái và cuộc sống thường nhật của người dân.

Tại xã Quới Thiện (tỉnh Vĩnh Long), gia đình bà Lê Thị Đông, 56 tuổi, là một trong những hộ phải di dời khẩn cấp. Ngôi nhà của bà đang bị đe dọa trực tiếp, buộc gia đình phải tạm sang ở nhà cha chồng. Người mẹ 96 tuổi của bà phải về sống nhờ nhà anh trai trên đất liền. Mái nhà bỏ trống, vườn cây ngập nước, dòng sông nuốt dần đất khiến nỗi lo âu bao trùm đời sống người dân Cồn Thanh Long. “Phải di chuyển đồ đạc, tài sản liên tục vì sợ nhà cửa bị cuốn trôi. Con cái phải gửi sang nơi khác, việc sinh hoạt hằng ngày trở nên khó khăn vô cùng” - bà Đông cho biết thêm.

Cùng cảnh ngộ, bà Tạ Thị Rõ - người dân ở Cồn Thanh Long - buồn bã cho biết, vợ chồng bà sống neo đơn, không con cái nên mọi việc đều tự xoay xở. Từ đầu năm 2020, khi bờ sông bắt đầu sạt lở mạnh, vợ chồng bà phải dọn ra dựng tạm một mái chòi nhỏ trên phần đất của người hàng xóm, để tránh nguy hiểm. Mỗi khi sạt lở, nước tràn vào ngập vườn bưởi, vườn dừa khiến khoảng 50% số cây chết, số còn lại cũng cho năng suất rất thấp. “Hồi trước, mỗi vụ thu hoạch cũng đủ sống qua ngày, giờ cây trái không còn, vườn bị nước ăn sâu từng mét. Hai vợ chồng già chỉ biết nhìn nhau lo sợ, chẳng dám ngủ yên vì sợ sạt lở ập đến bất ngờ” - bà Rõ chia sẻ.

Trong khi đó, tại địa phương đầu nguồn sông Cửu Long là Đồng Tháp, từ tháng 8 đến nay liên tiếp xảy ra hàng loạt vụ sạt lở bờ sông. Theo Chi cục Thủy lợi tỉnh Đồng Tháp, từ đầu năm đến ngày 30.8.2025, trên sông Tiền đã xảy ra 7 vụ sạt lở, trong đó có 1 vụ nghiêm trọng tại kè Thường Thới Tiền (xã Thường Phước). Bên cạnh đó, còn xảy ra 100 vụ sạt lở nội đồng, sụp lún với tổng chiều dài hơn 14,9km, làm sập 1 căn nhà.

Gần đây nhất, các ngày 20.9 và ngày 24.9, do ảnh hưởng mưa lớn, lũ lên nhanh kết hợp lượng phương tiện giao thông đường thủy qua lại nhiều, trên địa bàn phường Cao Lãnh xảy ra 2 vụ sạt lở bờ sông Tiền tại Tổ 1 khóm Tân Tịch và khóm Tịnh Hưng, phường Cao Lãnh. Đoạn sạt lở khẩn cấp, nguy hiểm có chiều dài khoảng 500m, ăn sâu vào đất liền khoảng 30 - 70m, không gây thiệt hại về người nhưng thiệt hại tài sản của 35 hộ dân với 132 nhân khẩu có nhà và đất bị sụp lún xuống sông. Đoạn còn lại chiều dài khoảng 1.600m nguy cơ xảy ra sạt lở bất cứ lúc nào, gây ảnh hưởng đến an toàn tính mạng và tài sản của khoảng 285 hộ dân với khoảng trên 900 nhân khẩu.

Cần sớm đầu tư hệ thống kè chắn sóng đồng bộ

Nhờ sự hỗ trợ từ Trung ương, giai đoạn 2023 - 2024, tỉnh Sóc Trăng (nay là TP Cần Thơ) đã đầu tư xây dựng hơn 10km kè ngầm giảm sóng, phát huy hiệu quả trong việc bảo vệ đê, tái tạo bãi bồi và rừng phòng hộ. Tuy nhiên, đoạn từ cống số 13 đến cống số 14 vẫn chưa được đầu tư, khiến khu vực này tiếp tục bị sạt lở trong đợt triều cường đầu năm 2025. Ông Lý Trung Lập - Phó Chủ tịch UBND xã Vĩnh Hải (TP Cần Thơ) - cho biết, các đoạn bờ biển có kè chắn sóng đã phát huy hiệu quả, giúp giữ đất sản xuất, giảm xói lở và tạo điều kiện cho rừng ngập mặn phục hồi. Tuy nhiên, còn khoảng 3km chưa được đầu tư, thường xuyên bị sóng biển đánh trực diện, gây xói mòn khu vực ngoài đê, ảnh hưởng lớn đến đời sống người dân.

Tại Cà Mau, những năm qua tỉnh đã huy động nhiều nguồn vốn từ Trung ương, địa phương và vốn vay quốc tế để xây dựng các công trình phòng, chống sạt lở. Đến nay, hơn 111km kè chống sạt lở ven biển đã hoàn thành với tổng kinh phí hơn 4.848 tỉ đồng. Trong đó, riêng bờ Biển Tây đã hoàn thiện hơn 56km kè, phần còn lại thuộc bờ Biển Đông và cửa sông Gành Hào. Các công trình này phát huy hiệu quả rõ rệt, làm giảm sóng, hạn chế sạt lở và bước đầu tạo bồi, khôi phục gần 1.000ha rừng phòng hộ. Nhiều khu dân cư ven biển được sắp xếp lại, giúp người dân ổn định cuộc sống.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau Lê Văn Sử cho biết, giải pháp căn cơ của tỉnh là hoàn thiện toàn bộ hệ thống đê, kè ven biển, trong đó quan trọng nhất là tuyến đê Biển Đông dài 138km (từ Kênh 5 Rạch Chèo đến cửa Gành Hào) và 22km kè còn lại ven Biển Tây, kết hợp làm đường giao thông trên đê để tạo động lực phát triển kinh tế vùng ven biển.

Còn tại tỉnh Vĩnh Long, lãnh đạo Ban Quản lý Dự án Nông nghiệp tỉnh cho biết, để bảo vệ tuyến đê biển dài hơn 42km, địa phương cần thêm hơn 22,6km kè, song hiện chưa bố trí được nguồn vốn. Một số đoạn chưa được đầu tư đã xảy ra sạt lở, ảnh hưởng đến sản xuất và sinh hoạt của người dân.

Theo Chi cục Thủy lợi TP Cần Thơ, hiện đoạn từ ranh giới giáp tỉnh Cà Mau đến cống số 4 đã hoàn thành 4,2km kè ngầm, còn khoảng 2,8km đang được đề xuất Bộ Nông nghiệp và Môi trường hỗ trợ đầu tư. Riêng khu vực từ cống số 14 đến cửa sông Mỹ Thanh đã xây dựng hơn 10km, song vẫn cần tiếp tục đầu tư thêm khoảng 2,4km để bảo vệ toàn tuyến bờ biển.