Căn cứ để đề nghị truy tố cựu Chủ tịch AIC khi đang bỏ trốn

Trong vụ án xảy ra tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Đồng Nai, Công ty cổ phần Tiến Bộ Quốc Tế (AIC) và các đơn vị liên quan, Cơ quan cảnh sát điều tra Bộ Công an (C03) đề nghị truy tố Nguyễn Thị Thanh Nhàn - cựu chủ tịch Công ty AIC về hai tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng và tội đưa hối lộ. Đáng chú ý, bà Nhàn bỏ trốn trước khi bị khởi tố, hiện đang bị truy nã.

Trao đổi với PV Tri thức và Cuộc sống, Tiến sĩ, luật sư Đặng Văn Cường – Đoàn Luật sư TP Hà Nội cho rằng, đề nghị truy tố bị can đang bị truy nã Nguyễn Thị Thanh Nhàn - cựu chủ tịch Công ty AIC là chuyện hy hữu trong lịch sử tố tụng hình sự Việt Nam nhưng vẫn có căn cứ để thực hiện.

Bị can Nguyễn Thị Thanh Nhàn - cựu chủ tịch Công ty AIC

Theo quy định của pháp luật về tố tụng hình sự, trong quá trình điều tra vụ án hình sự nếu bị can bỏ trốn, cơ quan điều tra sẽ truy nã và có thể tạm đình chỉ một phần hoặc toàn bộ vụ án để chờ kết quả truy nã bị can (điều 229 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015).

Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 có quy định về việc xét xử vắng mặt đối với bị can đang bị truy nã. Cụ thể, khoản 2, Điều 290 quy định: "Tòa án chỉ có thể xét xử vắng mặt bị cáo trong các trường hợp: Bị cáo trốn và việc truy nã không có kết quả; Bị cáo đang ở nước ngoài và không thể triệu tập đến phiên tòa; Bị cáo đề nghị xét xử vắng mặt và được Hội đồng xét xử chấp nhận; Nếu sự vắng mặt của bị cáo không vì lý do bất khả kháng hoặc không do trở ngại khách quan và sự vắng mặt của bị cáo không gây trở ngại cho việc xét xử."

Như vậy, về mặt lý thuyết, tòa án có thể xét xử trong trường hợp bị cáo đang bị truy nã. Tuy nhiên, để xét xử bị cáo đang bị truy nã thì trước đó Viện Kiểm sát phải có cáo trạng để truy tố, đề nghị xét xử đối với bị can đó.

Theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 đang áp dụng hiện nay, Viện Kiểm sát cũng không thể truy tố đối với bị can đang bị truy nã. Cụ thể, tại điểm b, khoản 1, Điều 247, Viện Kiểm sát quyết định tạm đình chỉ vụ án hình sự trong trường hợp sau đây: "Khi bị can bỏ trốn mà không biết rõ bị can đang ở đâu nhưng đã hết thời hạn quyết định việc truy tố; trong trường hợp này phải yêu cầu Cơ quan điều tra truy nã bị can trước khi tạm đình chỉ vụ án. Việc truy nã bị can được thực hiện theo quy định tại Điều 231 của Bộ luật này;...".

Theo quy định tại Điều 240 Bộ luật Tố tụng hình sự, thời hạn viện kiểm sát nhân dân truy tố đối với tội rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng là 30 ngày và có thể gia hạn một lần với thời hạn không quá 30 ngày nữa. Như vậy, trong thời hạn 60 ngày kể từ ngày Viện Kiểm sát nhận được hồ sơ vụ án và bản Kết luận điều tra mà cơ quan tố tụng bắt được bị can Nguyễn Thị Thanh Nhàn hoặc bị can này đầu thú, Viện Kiểm sát vẫn có căn cứ để ban hành cáo trạng truy tố đối với bị can này và các đồng phạm. 

Theo quy định của pháp luật, khi bị can đang bị truy nã thì bất kỳ ai cũng có quyền bắt giữ. Nếu ai phát hiện bị can đang bị truy nã mà che giấu, không tố giác thì sẽ bị xử lý hình sự về tội che giấu tội phạm hoặc tội không tố giác tội phạm. 

Theo quy định của pháp luật, người thực hiện hành vi phạm tội mà chưa bị cơ quan chức năng phát hiện đã trình diện, tự thú, khai báo toàn bộ sự việc thì đây là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự được quy định tại khoản 1, Điều 51 Bộ luật Hình sự. Trường hợp người thực hiện hành vi phạm tội đã bị phát hiện hoặc trường hợp bị can đang bị truy nã mà trình diện với cơ quan chức năng để được xem xét là tình tiết "đầu thú", đây là tình tiết có thể xem xét quy định tại khoản 2, Điều 51 bộ luật hình sự, cũng là tình tiết giảm nhẹ một phần trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật.

Trong thời hạn 60 ngày kể từ ngày viện kiểm sát nhận được bản kết luận điều tra và hồ sơ vụ án mà bị can Nguyễn Thị Thanh Nhàn "đầu thú" thì viện kiểm sát sẽ quyết định tạm giam đối với bị can này và sẽ ghi nhận việc "đầu thú" là tình tiết giảm nhẹ một phần trách nhiệm hình sự quy định tại khoản 2, Điều 51 BLHS.

Trong thời hạn truy tố và xét xử, nếu bị can Nguyễn Thị Thanh Nhàn thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải, tự nguyện bồi thường khắc phục hậu quả, lập công chuộc tội... đó là những tình tiết giảm nhẹ đáng kể trách nhiệm hình sự trong vụ án này. 

Trong vụ án nêu trên rất khó để bị can Nguyễn Thị Thanh Nhàn có thể trốn tránh khỏi sự trừng phạt của pháp luật. Đây là vụ án điển hình được Ban Chỉ đạo quốc gia về phòng chống tham nhũng trực tiếp chỉ đạo, nhiều tình tiết vụ án đã được làm sáng tỏ. Việc bị can Nguyễn Thị Thanh Nhàn đầu thú, khai báo ra các tình tiết của vụ án, lập công chuộc tội, tự nguyện bồi thường khắc phục hậu quả, thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải, xuất trình các giấy tờ tài liệu để chứng minh có thành tích suất sắc, gia đình có công với cách mạng.. thì đó là những tình tiết giảm nhẹ đáng kể đối với trách nhiệm hình sự của bị can.