Nghịch lý cú sốc dầu từ Nga lan khắp thế giới

Giữa lúc thị trường dầu thô ghi nhận mức giảm mạnh vì dự báo dư cung, người tiêu dùng trên khắp thế giới lại cảm nhận điều hoàn toàn trái ngược tại trạm xăng. Giá bán lẻ xăng neo cao, trong khi đường cong giá dầu thô liên tục đi xuống.

Nghịch lý này xuất phát từ một biến số ít được chú ý hơn: Năng lực lọc dầu toàn cầu đang rơi vào trạng thái gián đoạn, với Nga là tâm điểm.

Từ Mỹ, châu Âu tới châu Á, các nhà máy lọc dầu hiện hưởng mức lợi nhuận cao nhất so với cùng thời điểm trong năm kể từ 2018. Biên lợi nhuận tăng vọt khiến cổ phiếu của các tập đoàn như Valero, Tüpraş hay Orlen tăng mạnh.

“Biên lợi nhuận lọc dầu toàn cầu đang ở mức cực cao” - Eugene Lindell, chuyên gia của FGE NexantECA, nhận định. “Tín hiệu đang khiến các nhà máy phải chạy hết công suất”.

Thế nhưng, dù chạy tối đa, hệ thống lọc dầu vẫn không đủ sức đáp ứng nhu cầu toàn cầu. Nguyên nhân lớn nhất đến từ Nga - quốc gia đang đối mặt cả tấn công vật lý lẫn trừng phạt kinh tế.

Trong tháng này, Ukraina liên tiếp tuyên bố đánh trúng các nhà máy lọc dầu Saratov, Orsk và Volgograd. Xuất khẩu sản phẩm dầu của Nga đã rơi xuống mức thấp nhiều năm, chưa tính đến vụ tập kích bằng máy bay không người lái làm hư hại cơ sở nạp hàng tại cảng Tuapse.

Cú sốc còn đến từ những gì sắp diễn ra: Mỹ chuẩn bị áp lệnh trừng phạt lên Lukoil và Rosneft, hai tập đoàn dầu khí chiếm hơn 800.000 thùng/ngày trong xuất khẩu nhiên liệu Nga.

Từ ngày 21.1.2026, EU cũng sẽ cấm nhập sản phẩm lọc từ dầu Nga, tạo hiệu ứng dây chuyền lên dòng chảy nhiên liệu từ Ấn Độ và Thổ Nhĩ Kỳ - hai nước mua nhiều dầu Nga để chế biến rồi xuất ngược sang châu Âu. Số phận các nhà máy mà Lukoil có liên quan ở Bulgaria, Hà Lan hay Romania cũng trở thành dấu hỏi.

Song song với các cú đánh vào Nga, phần còn lại của thế giới cũng gặp trục trặc. Nhà máy siêu lớn Al-Zour tại Kuwait chỉ còn vận hành một trong ba phân xưởng.

Tại Nigeria, tổ hợp Dangote - được kỳ vọng “thay đổi cuộc chơi” tại châu Phi - chuẩn bị dừng phân xưởng xăng trong 50 ngày.

Mỹ cũng ghi nhận công suất lọc dầu vài tuần gần đây thấp hơn hơn 1 triệu thùng/ngày so với cùng kỳ năm trước do nhiều nhà máy đóng cửa. Tây Âu chịu sức ép tương tự.

Hệ quả là dầu thô đủ, nhưng năng lực chuyển hóa thành xăng, diesel và nhiên liệu máy bay lại không đủ. Thế giới rơi vào một nghịch lý: Giá dầu giảm 20% kể từ khi Tổng thống Donald Trump nhậm chức nhiệm kỳ hiện tại, nhưng giá xăng tại Mỹ vẫn đứng ở mức 3,08 USD/gallon và dầu diesel tiếp tục tăng.

Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) cho biết chuỗi sự cố ngoài kế hoạch trong tháng 10 đã bóp nghẹt thị trường sản phẩm dầu, đẩy biên lợi nhuận lên cao hơn nữa. Dù cơ quan này nâng dự báo công suất lọc dầu tại châu Âu và châu Á, mức tăng ấy vẫn không đủ bù đắp sự hụt đi từ Nga và các điểm nghẽn toàn cầu.

Cú sốc dầu từ Nga - từ xung đột, trừng phạt đến gián đoạn hạ tầng - đang tạo sóng lan rộng qua mọi thị trường. Và trong nghịch lý giá dầu giảm nhưng giá xăng không hạ, người gánh hậu quả nặng nhất vẫn là hàng trăm triệu người tiêu dùng toàn cầu.