Văn chương trong thời đại AI dưới góc nhìn của người viết trẻ

Trong văn chương, AI không thể thay thế cảm xúc thực

Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam – Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều nhấn mạnh cuộc tọa đàm “50 năm Văn học Việt Nam từ sau năm 1975: Góc nhìn của những người viết văn trẻ” hướng tới những người viết trẻ để tìm ra những “nghẽn mạch” để đưa Văn học Việt Nam vươn tầm.

Một trong những vấn đề được đề cập tới trong các tham luận được các nhà văn trẻ, cây bút trẻ đưa ra là AI – trí tuệ nhân tạo trong thời đại mới ảnh hưởng ra sao tới văn học, văn chương.

Trong tham luận “Đưa Việt Nam lên vị trí xứng đáng trong diễn đàn văn học thế giới” của Cao Việt Quỳnh, tác giả nhấn mạnh về sự phát triển của AI.

Theo Cao Việt Quỳnh, AI giờ đã có thể chỉnh sửa hình ảnh và tạo ra những video giống thật đến mức mắt thường khó nhận ra. Điều đó khiến chúng ta phải suy nghĩ rất nhiều về việc công nghệ đã tiến xa đến đâu. Với người trẻ, nỗi lo càng lớn: Liệu sau này chúng ta có còn sống được bằng năng lực thật, hay sẽ bị AI thay thế?

Nhưng tác giả tin tưởng có những điều AI không thể làm được vì nó không có linh hồn, không có trực giác và cảm xúc. Một tác phẩm văn chương muốn chạm tới người đọc phải có cái “hơi người”, có sự sống, có trải nghiệm. AI chỉ tổng hợp dữ liệu, tạo ra sản phẩm mượt mà nhưng thiếu sự độc đáo, thiếu cái “phá cách” mà chỉ con người mới có.

Cây viết trẻ luôn tự nhắc mình phải trung thực với cảm xúc. Có nhiều điều trong cuộc sống rất bình thường, đôi khi “không có gì”, nhưng khi ta suy ngẫm, khi đặt mình vào vị trí nhân vật, ta sẽ khai mở được cảm xúc và câu chuyện của chính mình. Đó là điều AI không thể thay thế.

Trong tham luận “Chúng ta có thực sự tự do trong chính tác phẩm của mình?”, cây viết Trần Văn Thiên cũng nhấn mạnh: “Trong xu thế kỉ nguyên mới như hiện nay, những người viết thực thụ còn gặp phải sự cạnh tranh đến từ AI.

Có một số người sẽ bắt đầu dùng AI để viết văn, làm thơ, và cũng không ít tác phẩm từ AI sẽ lọt qua khâu duyệt bài, cũng chính từ tiêu chí chọn những tác phẩm dễ đọc, dễ hiểu, dễ tiếp cận.

Bên cạnh đó, cũng có một số phần mềm AI kiểm tra sai những tác phẩm vốn hoàn toàn được viết bởi con người. Kết quả là một số tác giả bị đánh đồng rằng sử dụng AI để viết văn, đặc biệt là những tác giả mới, chưa có nhiều tên tuổi.

Cho nên trong bối cảnh thật giả lẫn lộn đó, việc viết một tác phẩm chất lượng, tránh những vòng lặp cũ kĩ lại càng quan trọng. Và đạo đức của người viết lại phải càng được giữ vững”.

Góc nhìn của người viết văn trẻ

Cây bút Nguyễn Hoàng Diệu Thủy nhận định văn học sau 1975 có nhiều dấu ấn. Về mặt thể nghiệm, nhiều thể loại được khai phá, thế sự, lịch sử, huyền ảo, đồng thoại, giả tưởng, trinh thám, li kỳ, kinh dị, tiểu thuyết bằng tranh (graphic novel). Điều này cho thấy sự chuyển mình nhanh và thích ứng với các xu hướng thế giới.

Các dấu ấn của thành tựu có thể nhìn thấy ở hoạt động xuất bản, cũng như sự xuất hiện của các tác giả hải ngoại, tác giả gốc Việt. Khoảng 15 năm gần đây, nhiều tác giả trẻ xuất hiện với tham vọng và sức viết mạnh mẽ. Những bản thảo đồ sộ, hàng trăm nghìn đến cả triệu chữ, cho thấy khát vọng sáng tạo chưa bao giờ vơi. Dù văn hóa nghe nhìn lấn át, nhu cầu kể chuyện vẫn bền bỉ, đặc biệt trong các dòng sáng tác: thơ, tự truyện, tiểu thuyết thế sự, truyện giả tưởng, văn học kinh dị mang màu sắc văn hóa bản địa. Văn học thiếu nhi cũng bùng nổ nhờ nhu cầu mới của xã hội và sự đầu tư của các nhà xuất bản.

Tuy nhiên, thách thức vẫn còn: đầu ra hạn chế, giải thưởng thu hẹp, thói quen đọc giảm sút và hoạt động xuất bản thương mại chiếm ưu thế. Để văn học bay xa hơn, cần chiến lược dịch thuật, quỹ hỗ trợ xuất bản, mở rộng sân chơi cho tác giả trẻ và các dự án chuyển thể, giúp tác phẩm tiếp cận độc giả rộng hơn trong nước và quốc tế.