Hà Nội - hội tụ và lan tỏa văn hóa

Tôi đã không biết bao nhiêu lần đi ngang qua con phố Phan Đình Phùng rợp bóng hàng cây sấu cổ thụ để rồi nhìn vào vết lõm trên cổng thành phía Bắc của Hoàng thành Thăng Long và tự hỏi: “Vết lõm ấy đã và đang minh chứng điều gì?”.

Trong tiểu thuyết "Vết đạn thành Cửa Bắc", tác giả Ngô Văn Phú mô tả: “Đề đốc Lê Văn Trinh trấn thành Cửa Bắc. Một viên đạn đại bác trúng ngay trán cổng thành, tiếng nổ long trời lở đất. Rồi đạn liên tiếp nổ phía trước. Hào nước vung bùn lên gần ngang mặt thành. Phía sau, đạn pháo bắn liền mấy quả tiếp. Quân Nam trúng đạn chết, bị thương rất nhiều. Có người bị phạt đứt ngang nửa thân mình... Quân ta lâm trận đang ở vào phút bất lợi! Một viên đại bác trúng mặt thành, sát thương thêm hàng chục người nữa. Thành vỡ ra một mảng lớn. Thây người văng trong khói lửa, lộn ra phía trước, lộn về phía sau... Tuy nhiên, sau làn khói đạn, những người lính mặc áo nâu dũng cảm lại xông lên, chém mạnh vào đám quân Pháp đang bắc thang leo vào thành (...) Sĩ phu Bắc Hà, có bao giờ chịu ngồi yên đâu!".

Người Pháp sau khi chiếm được thành đã phá hầu hết chỉ để lại cửa chính Bắc bởi ở đây còn dấu vết của viên đạn bắn từ bờ sông Hồng vào. Với người Hà Nội, vết lõm thành cửa Bắc là chứng tích ngàn đời về tội ác chiến tranh, và về ý chí không chịu khuất phục trước xâm lăng của người sĩ phu đất Bắc.

Trải qua hơn mười thế kỷ, Hoàng thành Thăng Long không chỉ là trái tim chính trị của quốc gia Đại Việt, mà còn là nơi hội tụ tinh hoa, nơi khẳng định bản lĩnh và trí tuệ của dân tộc Việt Nam. Được vua Lý Thái Tổ chọn làm kinh đô vào năm 1010, vùng đất “rồng bay lên” ấy đã trở thành trung tâm của quyền lực, nơi phát đi những quyết sách trọng đại, nơi khởi đầu cho thời kỳ phát triển rực rỡ của văn minh Đại Việt.

Tháng 8.2010, nhân dịp kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội, UNESCO đã chính thức công nhận Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội là Di sản văn hóa thế giới, ghi nhận giá trị lịch sử - văn hóa vô song của vùng đất này. Không chỉ mang ý nghĩa đối với Việt Nam, Hoàng thành Thăng Long còn được nhìn nhận như một di sản hiếm hoi trên thế giới thể hiện tính liên tục lâu dài của một trung tâm quyền lực quốc gia.

Để được UNESCO vinh danh, Hoàng thành Thăng Long đáp ứng trọn vẹn 3 tiêu chí văn hóa. Nơi đây là minh chứng sống động cho sự giao thoa giữa các nền văn hóa Đông - Tây, nơi tiếp nhận tinh hoa từ Nho giáo, Phật giáo, thuyết phong thủy phương Đông đến kỹ thuật thành Vauban phương Tây. Trong sự tiếp biến ấy, người Việt đã sáng tạo nên một mô hình kinh thành độc đáo, vừa mang đặc trưng Á Đông, vừa thể hiện tư duy mở cửa, tiếp thu tri thức nhân loại.

Các tầng văn hóa khảo cổ học tại khu di tích 18 Hoàng Diệu và khu trung tâm Hoàng thành cho thấy dấu tích liên tục suốt 13 thế kỷ. Hiếm có di sản nào trên thế giới minh chứng rõ ràng đến vậy cho sự kế thừa không gián đoạn của một nền văn minh.

Hơn nữa, Hoàng thành Thăng Long là trung tâm quyền lực và biểu tượng Quốc gia. Từ nơi đây, các triều đại phong kiến Việt Nam cử hành đại điển, tiếp sứ thần, bàn quốc sự. Điện Kính Thiên - trái tim của Hoàng thành - chính là biểu tượng quyền lực tối thượng của Quốc gia Đại Việt trong suốt 4 thế kỷ.

Sau các cuộc khai quật khảo cổ học quy mô lớn từ năm 2002, các nhà khoa học quốc tế đã không tiếc lời ca ngợi. Giáo sư Yamanaka Akira (Nhật Bản) khẳng định: “Hầu như ở khu vực châu Á, không có khu di tích cung điện nào được bảo tồn trong lòng đất tốt như ở Hoàng Thành Thăng Long”. Còn chuyên gia Pháp nhấn mạnh: “Thế giới may mắn vì có Hoàng thành Thăng Long”.

Hoàng thành Thăng Long vì thế được xem là di tích đô thị cổ tiêu biểu của thế giới, có giá trị ngang hàng với các kinh đô cổ như: Trường An (Trung Quốc), Heijo-kyo (Nhật Bản) hay Fono Romano (Italia).

Không chỉ là di sản vật thể, Hoàng thành Thăng Long còn là kho tàng vô giá của văn hóa phi vật thể. Mỗi viên gạch, mỗi bậc thềm rồng, mỗi phiến đá đều kể câu chuyện về khát vọng dựng nước và giữ nước của cha ông. Việc bảo tồn Hoàng thành là cách để diễn giải hữu hình quá trình phát triển của dân tộc Việt Nam hơn 1.000 năm - từ Đại Việt đến Việt Nam hiện đại.

Hoàng thành Thăng Long cũng là “trường học sống” giúp thế hệ trẻ hiểu về lịch sử, về tổ chức bộ máy Nhà nước, về tinh thần tự chủ dân tộc. Các chương trình “Giáo dục di sản trong học đường” được triển khai thường xuyên để khơi dậy niềm tự hào và ý thức bảo tồn trong mỗi người dân. Những tầng di tích, di vật phong phú giúp giới khảo cổ học, kiến trúc, sử học có thêm dữ liệu quý giá để phục dựng bức tranh hoàn chỉnh về đời sống cung đình, quy hoạch đô thị và tư duy kiến trúc cổ Việt Nam.

Không chỉ là niềm tự hào của người Việt, Hoàng thành Thăng Long còn là thông điệp văn hóa gửi đến bạn bè năm châu: Việt Nam là dân tộc biết gìn giữ, biết sáng tạo và biết hòa nhập. Đại diện UNESCO tại Việt Nam, từng nhấn mạnh: “Hiếm có di sản nào trên thế giới thể hiện tính liên tục lâu dài như Hoàng thành Thăng Long. Đây là bằng chứng cho tầm vóc văn hóa của Việt Nam trong dòng chảy văn minh nhân loại”.

**

Không phải ngẫu nhiên, Hà Nội chọn Hoàng thành Thăng Long là nơi tổ chức Lễ hội Văn hóa Thế giới tại Hà Nội 2025. Đây chính là dấu ấn đối ngoại văn hóa mang tầm quốc tế, nơi tinh hoa năm châu hội tụ trong không gian Hoàng thành Thăng Long, thắp sáng khát vọng kết nối và lan tỏa bản sắc Việt Nam ra toàn cầu.

Khi ánh đèn lung linh chiếu rọi những mái ngói cổ kính của Hoàng thành Thăng Long trong đêm khai mạc Lễ hội Văn hóa Thế giới tại Hà Nội, không chỉ là ánh sáng của sân khấu, mà còn là ánh sáng của văn hóa, thứ ngôn ngữ không biên giới, nơi Việt Nam tự tin mở rộng cánh cửa ra thế giới bằng chính bản sắc của mình.

Từ ngày 10 đến 12.10.2025, không gian Di sản Thế giới Hoàng thành Thăng Long - biểu tượng của Hà Nội nghìn năm văn hiến - trở thành điểm hẹn của 48 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Lần đầu tiên, những sắc màu văn hóa của năm châu cùng quy tụ trong một không gian di sản Việt Nam. Hơn 45 gian trưng bày văn hóa Quốc gia, 34 gian hàng ẩm thực, 23 đoàn nghệ thuật, 22 quốc gia tham gia chương trình chiếu phim và 12 đơn vị xuất bản... tất cả hòa quyện, tạo nên “bức tranh đa thanh” của thế giới giữa lòng Thủ đô.

Hoàng thành Thăng Long, mở rộng ra là Hà Nội, không chỉ là trung tâm chính trị - hành chính của đất nước, mà còn là “thành phố di sản”, nơi lưu giữ những giá trị văn hóa sâu thẳm của dân tộc Việt Nam.

Hà Nội có Hoàng thành Thăng Long - biểu tượng quyền lực và trí tuệ của quốc gia suốt hơn 13 thế kỷ; Văn Miếu - Quốc Tử Giám - trường đại học đầu tiên của Việt Nam, nơi tôn vinh hiền tài; 36 phố phường - linh hồn của kinh đô buôn bán cổ; Chùa Một Cột, Hồ Gươm, Phủ Tây Hồ, đền Ngọc Sơn - những chứng nhân của đức tin và tâm linh người Việt.

Nhưng điều khiến Hà Nội đặc biệt hơn cả là khả năng “sống cùng di sản” - di sản không bị đóng khung trong bảo tàng, mà hiện diện trong từng hơi thở cuộc sống.

Từ những gánh hàng rong, tiếng rao buổi sớm, cho đến các không gian văn hóa đương đại như phố đi bộ Hồ Gươm, Trung tâm Nghệ thuật Đương đại, Trung tâm Triển lãm Việt Nam tại Đông Anh...

Mới nhất là việc khởi công dự án Nhà hát Opera Hà Nội và Công viên văn hoá nghệ thuật chuyên đề tại bán đảo Quảng An, phường Tây Hồ ngày 5.10, kỷ niệm chào mừng 71 năm ngày Giải phóng Thủ đô. Đây là dự án văn hóa nghệ thuật quy mô lớn được xây dựng bằng nguồn vốn xã hội hóa tổng mức đầu tư gần 12.800 tỉ đồng. Công trình không chỉ là nơi phục vụ nhiều loại hình trình diễn nghệ thuật khác nhau như hòa nhạc giao hưởng, biểu diễn âm nhạc kiểu Broadway, Opera và Ballet cổ điển, sự kiện trao giải, Gala, trình diễn giải trí quy mô lớn mà còn là một không gian giao lưu văn hóa nghệ thuật và vui chơi giải trí tầm cỡ cho người dân Thủ đô.

Đến với Hà Nội, đến với Lễ hội Văn hóa Thế giới tại Hà Nội những ngày này, người dân Thủ đô và du khách có thể bước qua không gian của Nhật Bản với nghệ thuật trà đạo tinh tế, đến góc nước Nga trầm mặc trong tiếng balalaika, rồi dừng chân bên gian hàng Iran rực rỡ sắc thảm Ba Tư. Mỗi quốc gia mang đến một phần hồn của dân tộc mình - giản dị nhưng chân thành.

Lễ hội Văn hóa Thế giới tại Hà Nội diễn ra trong lòng Hoàng thành Thăng Long - nơi khởi nguồn của quốc gia Đại Việt - như một ẩn dụ tuyệt đẹp: Di sản không chỉ được gìn giữ mà còn được làm mới bằng sáng tạo.

Công nghệ 3D Mapping biến những bức tường thành cổ thành màn hình khổng lồ, kể lại hành trình văn hóa Việt Nam bằng ánh sáng, âm thanh và hình ảnh. Màn trình diễn thời trang “Bước chân Di sản” đưa gần 100 bộ trang phục truyền thống của các dân tộc từ khắp thế giới lên sân khấu, cùng hòa nhịp trong giai điệu nhạc Việt.

Từ những viên gạch nghìn năm của Thăng Long đến những dải ánh sáng công nghệ hôm nay, Hà Nội đang gửi đi một thông điệp: Bảo tồn không phải để cất giữ, mà để trao truyền và lan tỏa.

Đó cũng là tinh thần mà Hà Nội hướng đến, là nuôi dưỡng thế hệ trẻ bằng văn hóa, để họ không chỉ kế thừa mà còn sáng tạo ra những giá trị mới.

Từ sau khi Nghị quyết 33-NQ/TW của Trung ương về xây dựng và phát triển văn hóa được triển khai, văn hóa được khẳng định là sức mạnh nội sinh, là động lực tinh thần to lớn của dân tộc. Hà Nội - với vai trò trung tâm - đang tiên phong hiện thực hóa quan điểm đó.

Lễ hội Văn hóa Thế giới tại Hà Nội không chỉ quảng bá hình ảnh đất nước mà còn góp phần nâng cao vị thế Việt Nam trong ngoại giao nhân dân, tạo nền tảng để Hà Nội trở thành “Thành phố vì hòa bình” - trung tâm hội tụ và lan tỏa giá trị văn hóa toàn cầu.

Sau Lễ hội Văn hóa Thế giới tại Hà Nội lần thứ nhất, Hà Nội kỳ vọng mở ra một chuỗi hoạt động đối ngoại văn hóa thường niên, thu hút khách du lịch quốc tế, chuyên gia sáng tạo và giới nghệ sĩ toàn cầu.

Văn hóa sẽ không chỉ là nền tảng tinh thần, mà trở thành nguồn lực phát triển kinh tế sáng tạo - một trụ cột mới trong chiến lược phát triển bền vững của Thủ đô. Khi Hà Nội mở rộng cánh cửa văn hóa, thế giới cũng mở lòng đón nhận Việt Nam, một dân tộc tôn trọng các nền văn hóa khác và khát vọng vươn lên bằng tri thức và nghệ thuật, một dân tộc yêu hòa bình.