Nguy cơ đóng cửa chính phủ Mỹ, ông Trump có thể gia tăng quyền lực khác thường

Cuộc chiến ngân sách giữa Đảng Cộng hòa và Đảng Dân chủ đang đẩy nước Mỹ đến bờ vực một đợt đóng cửa chính phủ liên bang mới từ ngày 1.10. Nhưng khác với các lần trước, kịch bản lần này có thể trở thành cơ hội để Tổng thống Donald Trump củng cố quyền lực hành pháp và thực hiện các kế hoạch gây tranh cãi.

Tâm điểm tranh cãi là gói trợ cấp theo Đạo luật Chăm sóc sức khỏe hợp túi tiền (Affordable Care Act - Obamacare). Đảng Dân chủ muốn gia hạn trợ cấp và đảo ngược cắt giảm Medicaid mà ông Trump ký hồi mùa hè. Ngược lại, phe Cộng hòa chỉ muốn thông qua dự luật chi tiêu tạm thời, giữ mức ngân sách hiện hành, không kèm điều kiện.

Nếu bế tắc không được giải quyết, nước Mỹ sẽ rơi vào cảnh hàng trăm nghìn nhân viên liên bang bị nghỉ việc tạm thời. Nhưng điều khiến nhiều chuyên gia lo ngại hơn cả là cách chính quyền ông Trump có thể tận dụng khủng hoảng này.

Theo Joshua Sewell - Giám đốc nghiên cứu của tổ chức Taxpayers for Common Sense, chính quyền ông Trump có thể dùng thời điểm này để “tái định hình” bộ máy liên bang theo hướng phục vụ lợi ích chính trị. Văn phòng Quản lý và Ngân sách (OMB) dưới quyền ông Russell Vought vốn đã thể hiện xu hướng tập trung quyền lực, nay sẵn sàng hủy viện trợ nước ngoài và giữ lại hàng tỉ USD chi tiêu trong nước.

Trong một bản ghi nhớ rò rỉ, OMB thậm chí yêu cầu các cơ quan liên bang “xem xét” gửi thông báo cắt giảm biên chế cho những nhân viên làm việc trong các chương trình không phù hợp với ưu tiên của tổng thống hoặc thiếu nguồn quỹ bắt buộc. Đây được coi là bước đi vượt xa truyền thống các kỳ đóng cửa trước đây, vốn chỉ dừng lại ở việc cho nghỉ tạm thời và đảm bảo trả lương bù sau đó.

Chỉ trong 2 năm qua, chính quyền ông Trump đã giảm khoảng 200.000 nhân viên liên bang và con số này có thể lên tới 300.000 vào cuối năm, theo Max Stier - Giám đốc điều hành Tổ chức Đối tác vì Dịch vụ công.

Một số chuyên gia cho rằng, kế hoạch sa thải quy mô lớn khó có thể trụ vững tại tòa án, do luật liên bang yêu cầu quy trình thông báo ít nhất 60 ngày. Nhưng chỉ riêng việc tung ra đe dọa này cũng đủ gây áp lực lên phe Dân chủ, buộc họ cân nhắc giữa giữ vững trợ cấp y tế hay đối mặt viễn cảnh bộ máy liên bang teo tóp.

Trong thời gian đóng cửa, người dân Mỹ vẫn sẽ nhận được lương hưu an sinh xã hội, Medicare và Medicaid. Các dịch vụ thiết yếu như kiểm soát biên giới, y tế bệnh viện, kiểm soát không lưu và an ninh lưới điện tiếp tục hoạt động.

Ông Trump có thể tận dụng quyền định nghĩa thế nào là “nhân viên thiết yếu” để duy trì các ưu tiên như siết nhập cư, trong khi mạnh tay cắt giảm những lĩnh vực ông muốn thu hẹp, chẳng hạn Bộ Giáo dục hay Cơ quan Bảo vệ Môi trường.

Trong 3 thập kỷ qua, Mỹ từng trải qua 4 đợt đóng cửa chính phủ kéo dài hơn 1 ngày làm việc. Nhưng lần này, giới quan sát dự báo sẽ rất khác, một cuộc đối đầu không chỉ về ngân sách, mà còn là phép thử cho mức độ quyền lực mà ông Trump có thể tập trung vào tay mình.

Nếu Quốc hội không đạt thỏa thuận, Nhà Trắng sẽ trở thành “trung tâm quyền lực duy nhất”, còn số phận hàng trăm nghìn nhân viên liên bang và tương lai của các chương trình y tế, phúc lợi có thể bị quyết định chỉ bởi một chữ ký của Tổng thống.