Chương trình giảm nghèo còn tình trạng “chạy theo thành tích”

Sáng 30/10, tiếp tục chương trình làm việc tại kỳ họp thứ 6, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc, Phó Trưởng Đoàn giám sát của Quốc hội Y Thanh Hà Niê Kđăm đã trình bày báo cáo việc triển khai thực hiện nghị quyết của Quốc hội về các Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng Nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025, giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030.

Xây dựng Nông thôn mới đi vào chiều sâu nhưng chưa bền vững

Theo ông Y Thanh Hà Niê Kđăm, Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng Nông thôn mới (Chương trình Nông thôn mới) giai đoạn 2021 - 2025 được Quốc hội thông qua chủ trương tại Nghị quyết số 25/2021/QH15 ngày 28/7/2021, có tổng kinh phí tối thiểu là 196.332 tỷ đồng.

Kết quả giám sát cho thấy, phong trào xây dựng Nông thôn mới của cả nước đã bám sát mục tiêu “gắn với thực hiện có hiệu quả cơ cấu lại ngành nông nghiệp, phát triển kinh tế nông thôn, quá trình đô thị hoá, đi vào chiều sâu, hiệu quả, bền vững”.

Việc tổ chức bộ máy thực hiện Chương trình Nông thôn mới được kiện toàn từ Trung ương đến địa phương, cơ bản giữ ổn định như giai đoạn trước. Hệ thống văn bản được ban hành tương đối đầy đủ, có đổi mới, cơ bản phù hợp với yêu cầu của thực tiễn.

Một số địa phương đã chủ động nghiên cứu, ban hành các chính sách đặc thù, có cách làm hay, mô hình tốt, huy động sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị và người dân. Công tác lập kế hoạch, phân bổ vốn đảm bảo nguyên tắc và đúng theo quy định.

Chủ tịch Hội đồng Dân tộc, Phó Trưởng Đoàn giám sát của Quốc hội Y Thanh Hà Niê Kđăm báo cáo tại phiên họp

Tính đến ngày 30/6/2023, cả nước có 6.022/8.177 xã (73,65%) đạt chuẩn Nông thôn mới, 1.331 xã đạt chuẩn Nông thôn mới nâng cao và 176 xã đạt chuẩn Nông thôn mới kiểu mẫu; 263/644 đơn vị cấp huyện (40,8%) được công nhận hoàn thành nhiệm vụ đạt chuẩn Nông thôn mới; 19 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có 100% số xã đạt chuẩn Nông thôn mới.

Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Y Thanh Hà Niê Kđăm cũng nêu rõ những hạn chế, bất cập trong quá trình giám sát.

Cụ thể, hệ thống các văn bản chỉ đạo, điều hành, hướng dẫn thực hiện của Trung ương và địa phương còn nhiều, ban hành chậm, chưa đồng bộ, còn có vướng mắc nhưng chậm được sửa đổi, bổ sung kịp thời.

Nguồn vốn đầu tư phát triển ngân sách Trung ương phân bổ chậm, tỷ lệ đối ứng còn cao gây khó khăn cho một số địa phương, nhất là các tỉnh nghèo. Tiến độ giải ngân vốn ngân sách năm 2022 và giai đoạn 2021 - 2025 còn chậm so với yêu cầu, nhất là vốn sự nghiệp, đến ngày 30/6/2023 mới giải ngân được 9,17% kế hoạch vốn của năm.

Kết quả xây dựng Nông thôn mới chưa đồng đều, chưa thực sự bền vững; một số địa phương thiếu quyết liệt và có dấu hiệu chững lại; cơ chế lồng ghép nguồn vốn ngân sách Trung ương của các chương trình mục tiêu trên địa bàn các xã đặc biệt khó khăn, huyện nghèo còn hạn chế, chưa thực sự hiệu quả.

Còn tình trạng “chạy theo thành tích” trong giảm ngèo

Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025 (Chương trình giảm nghèo) được Quốc hội phê duyệt chủ trương đầu tư tại Nghị quyết số 24/2021/QH15, có tổng vốn tối thiểu là 75.000 tỷ đồng.

Kết quả giám sát cho thấy, giai đoạn 2021 - 2025, mục tiêu về giảm nghèo cao hơn so với các giai đoạn trước, gắn với phát triển bền vững nhưng địa bàn và đối tượng thực hiện chương trình lại tập trung vào các “lõi nghèo” khó khăn nhất của cả nước.

Các đại biểu Quốc hội tại phiên họp sáng 30/10

Kết quả triển khai thực hiện chương trình đã cơ bản bám sát mục tiêu “thực hiện giảm nghèo đa chiều, bao trùm, bền vững”; tuân thủ các nguyên tắc, giải pháp theo Nghị quyết số 24/2021/QH15. Nhiều địa phương có mô hình hay, cách làm sáng tạo đạt hiệu quả trong quá trình tổ chức thực hiện.

Tính đến tháng 9/2022, Chương trình giảm nghèo đã cơ bản hoàn thành việc xây dựng, ban hành các văn bản hướng dẫn thực hiện ở cấp Trung ương. Việc lập, giao kế hoạch vốn tuân thủ theo quy định pháp luật.

Đồng thời, chương trình cũng đã thực hiện cơ bản đạt mục tiêu giảm hộ nghèo, tỷ lệ hộ nghèo dân tộc thiểu số hàng năm theo Nghị quyết số 24/2021/QH15 đề ra; bước đầu cải thiện mức độ thiếu hụt các dịch vụ xã hội cơ bản của người dân.

Các địa phương đã sử dụng nguồn lực của chương trình thực hiện các mục tiêu giảm nghèo bền vững; nhất là tập trung đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng - xã hội tại các huyện nghèo, xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang, ven biển và hải đảo.

Tuy vậy, việc ban hành văn bản của Chương trình giảm nghèo vẫn chậm so với quy định tại Nghị quyết số 24/2021/QH15. Một số văn bản đã ban hành có khó khăn vướng mắc, địa phương kiến nghị cần phải sửa đổi, bổ sung.

Bên cạnh đó, công tác phân bổ ngân sách Trung ương còn chậm; một số địa phương bố trí nguồn vốn đối ứng thấp; việc phát huy quyền làm chủ, sự tham gia tích cực, chủ động của cộng đồng và người dân vào công tác giảm nghèo còn chưa thực chất.

Ông Y Thanh Hà Niê Kđăm cho biết, tại các huyện nghèo mới chỉ quan tâm đánh giá việc giảm tỷ lệ hộ nghèo, chưa đánh giá thực chất mức tăng thu nhập bình quân đầu người hàng năm.

Ngoài ra, còn một số địa phương, nhất là vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, việc để phấn đấu được công nhận đạt chuẩn Nông thôn mới đã “chạy theo thành tích” giảm nghèo đa chiều nhưng trên thực tế nhiều tiêu chí quan trọng về chất lượng cuộc sống của người dân chưa được cải thiện, nâng cao một cách thực chất, bền vững.